محمدرضا عسکرانی - استادیار گروه تاریخ دانشگاه پیام نور

در طی تاریخ، بیشتر شاعران و نویسندگان تنها به ستایش پادشاهان و درباریان پرداخته اند؛ لیکن در بین آنان کسانی هم هستند که در سروده های شان شیوه های حکومت داری و رفتار درست با مردم و اطرافیان را به فرمانروایان توصیه کرده اند. قائم مقام فراهانی سیاستمداری است که ادیبان وی را شاعری توانا و نویسنده ای زبردست می شمارند و اهل تاریخ او را سیاستمداری تاثیرگذار دریکی از حساس ترین دوره های تاریخی معرفی می کنند.هدف این نوشتار نشان دادن جنبه هایی از اندیشه های باستانگرایانه اوست و پژوهشگر در پی پاسخ گویی به این پرسش است که اندیشه های باستان گرایی چه بازتابی در آثار قائم مقام فراهانی داشته است این پژوهش با رویکرد توصیفی – تحلیلی از روش توصیف تاریخی برای بیان جایگاه سیاسی و اجتماعی قائم مقام و از روش تحلیل محتوایی پاره ای از نوشته هایش (منشات، دیوان اشعار، جلایر نامه) برای پی بردن به ارزش های ادبی و جنبه های باستانگرایانه این آثار استفاده شده است. هم چنین بین نمونه های نثر و نظم قائم مقام با نویسندگان و شاعران قدیم و جدید مقایسه تطبیقی صورت گرفته و جلوه هایی از افکارش مورد تحلیل قرارگرفته است. چنین فرض می شود که قائم مقام به دلیل قرار گرفتن ایران در معرض حمله روسیه، به جنبه های حماسی ادبیات ایران به ویژه شاهنامه رویکردی ویژه داشته است. نتایج این بررسی نشان می دهد: قائم مقام به دلیل حضور در صحنه سیاسی ایران به مطالبی در آثارش اشاره کرده که می توان از آن برای تاریخ نویسی این دوره سود برد و از نخستین پارسی گویان دوران معاصر است که اندیشه های باستان گرایی را در آثارش می توان رهگیری کرد.

قاجاریه, ابوالقاسم قائم مقام, مولفه های تاریخی, باستان گرایی, ادبیات معاصر