سعید حجتی - دانشگاه شهید چمران اهواز

سابقه و هدف: طی چند دهه اخیر افزایش فعالیت های صنعتی و استفاده بی رویه از آفت کش ها و حشره کش ها (جهت کنترل بیماریهای گیاهی)، کودهای شیمیایی و ضایعات آلی صنعتی جهت افزایش سطح تولید در مناطق شمالی استان خوزستان که قطب کشاورزی استان نیز به شمار می رود نگرانی های زیادی را در رابطه با انباشت فلزات سنگین در خاک های این مناطق باعث شده است. این مطالعه با هدف بررسی تاثیر کاربری اراضی و مواد مادری بر پراکنش عناصر مس و سرب در استان خوزستان و تعیین نقاط بحرانی و آلوده به این فلزات انجام شد.مواد و روش ها: تعداد 300 نمونه مرکب به صورت تصادفی و با فواصل کم، متوسط و زیاد به ترتیب در مناطق شهری، کشاورزی، مرتعی و جنگلی از خاک های سطحی (10-0 سانتی متری) منطقه شامل شهرستان های شوشتر، شوش، ایذه، باغ ملک، اندیکا، گتوند، دزفول، مسجد سلیمان، لالی و اندیمشک تهیه شد. همچنین با توجه به نقشه های زمین شناسی و مشاهدات صحرایی و به منظور بررسی اثر مواد مادری بر توزیع عناصر مورد مطالعه در مجموع تعداد 26 نمونه از منطقه برداشت شد. سپس ویژگی های فیزیکی و شیمیایی نمونه ها پس از انتقال به آزمایشگاه و آماده سازی های اولیه بر روی آنها به استفاده از روش های استاندارد آزمایشگاهی تعیین شد. غلظت کل عناصر سرب و مس نمونه ها نیز با استفاده از دستگاه جذب اتمی واریان مدل A240 مجهز به کوره گرافیتی اندازه گیری شد. یافته ها: نتایج نشان دادند که بیشترین غلظت کل عناصر سرب و مس مربوط به اراضی با کاربری صنعتی است و کاربری های شهری، کشاورزی، مرتعی و جنگلی از این حیث در رتبه های بعدی قرار می گیرند. مقایسه غلظت کل عناصر مورد مطالعه با استاندارد کشورهای مختلف نیز حاکی از عدم آلودگی خاک های منطقه به این عناصر می باشد. لیکن اراضی با کاربری صنعتی در شرایط نزدیک-تری به حدود بحرانی ارائه شده توسط کشورهای مختلف قرار دارند. بیشترین مقادیر شاخص های زمین انباشت، فاکتور آلودگی و شاخص جامع آلودگی درکاربری های صنعتی و شهری مشاهده گردید و اراضی با کاربری کشاورزی، مرتعی و جنگلی به ترتیب در رتبه های بعدی قرار گرفتند. بررسی تاثیر مواد مادری بر پراکنش عناصر سرب و مس در منطقه نشان داد که بعد از شیل ها، بیشترین فراوانی این عناصر به صورت مارن > رسوبات تفکیک نشده > ماسه سنگ > سنگ آهک است. همچنین مقایسه غلظت کل عناصر سنگین سرب و مس در خاک ها و مواد مادری مورد مطالعه حاکی از فزونی غلظت این عناصر در خاک ها از مواد مادری متناظر آنها است. نتیجه گیری: مقایسه غلظت عناصر سرب و مس در خاک ها و مواد مادری مورد مطالعه به همراه نتایج به دست آمده از مقایسه غلظت عناصر سنگین در کاربری های مطالعه شده به خوبی نشان می دهد که پراکنش فلزات سرب و مس در منطقه مطالعاتی متاثر از هر دو عامل زمین زاد و انسان زاد می باشد.

زمین زاد, انسان زاد, شیل, شاخص زمین انباشت