مجتبی یحیی آبادی - گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران
امیر حسین حمیدیان - گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران
سهراب اشرفی - گروه محیط زیست، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران

سابقه و هدف: کرم های خاکی به خاطر نقش مفیدشان در زیست بوم کشاورزی، به عنوان موجودات نشانگر در پایش اثرات مواد آلوده کننده و تغییر در ساختمان و کیفیت خاک، مورد استفاده قرار می گیرند. هدف این پژوهش، بررسی تاثیر مدیریت مصرف کودهای شیمیایی بر فراوانی و وزن زنده کرم های خاکی در خاک یک باغ بود. مواد و روش ها: آزمایش در باغی در استان اصفهان به اجرا درآمد. پلات های آزمایشی به مساحت یک مترمربع در نظر گرفته شد. پس از ایجاد شخم و شیار به عمق 5 سانتیمتر در هر پلات، از هریک از کودهای رایج و بر اساس آزمون خاک شامل کود اوره (Urea)، سولفات آمونیوم(AS)، دی آمونیوم فسفات(DAP)، سولفات پتاسیم یا سولو پتاس(Solupotas)، کود کامل ماکرو حاوی نیتروژن، فسفر و پتاسیم ( NPK, 15-5-25)، ترکیب کود دامی پوسیده شده و کود کامل ماکرو (NPK+OM) به نسبت دو به یک ، کود دامی(OM)، کود کلات روی (Zn-EDDHA) و کود کلات آهن (Fe-EDDHA)، استفاده شد و پلات شاهد بدون مصرف هر نوع کود شیمیایی و دامی (Control)، در نظر گرفته شدند. بررسی فراوانی و وزن زنده کرم ها در دو مرحله زمانی و در دو عمق 20-0 و 40-20 سانتیمتری خاک، انجام شد. در مرحله اول، بیست روز پس از افزودن کودها و در مرحله دوم، شصت روز پس از مصرف کودها، نمونه برداری از کرم های خاکی و بررسی تغییرات در آنها انجام شد. تیمارها در سه تکرار اعمال شد و داده ها در قالب تجزیه واریانس دو طرفه (با استفاده از فرآیند GLM) و با استفاده از نرم افزار SPSS تحلیل آماری شدند. یافته ها: نتایج در روز بیستم نشان داد در عمق 20-0 سانتیمتری خاک، اوره، سولفات آمونیوم، دی آمونیوم فسفات، کود کامل ماکرو NPK و کلات آهن، بر فراوانی و وزن زنده ی کرم های خاکی تاثیر منفی معنی دار (05/0≥p) داشته است و در همین حال کود دامی (OM) و NPK+OM موجب افزایش جمعیت و زیتوده کرم ها شدند. در عمق 40-20 سانتیمتری خاک، از نقش منفی کودهای اوره، سولفات آمونیوم، دی آمونیوم فسفات، کود کامل ماکرو NPK و کلات آهن کاسته شد و کود NPK+OM نقش مثبت خود را حفظ کرد. در روز شصت ام نمونه برداری، در عمق 20-0 سانتیمتری، کودهای اوره، سولفات آمونیوم، دی آمونیوم فسفات و کود آهن موجب کاهش جمعیت و زیتوده کرم ها در خاک شدند اما تیمارهای NPK+OM، OM و کلات روی (Zn) موجب افزایش جمعیت کرم ها شدند. در عمق پایین تر خاک (40-20 سانتیمتر) در روز شصت ام، جمعیت کرم های خاکی تحت تاثیر هیچ یک از کودها قرار نگرفتند و کودهای نیتروژنه و فسفاته نه تنها تاثیر منفی بر فعالیت کرم ها نداشتند بلکه باعث افزایش معنی دار (05/0≥p) زیتوده کرم ها شدند. نتیجه گیری: نتایج نشان داد که کودهای شیمیایی تاثیر معنی داری بر جانداران خاک از جمله کرم های خاکی دارند، این تاثیرات می تواند براساس ماهیت و میزان کود، و همچنین عمق اثرگذاری کود، متفاوت باشد. بر این اساس و به منظور کاهش اثرات منفی کودهای شیمیایی بر موجودات زنده ی خاک توصیه می شود در خاک های کم عمق، میزان مصرف آنها کاهش یابد و به هنگام کاربرد آنها، از کودهای آلی نیز استفاده شود.

کرم های خاکی, جمعیت, زیتوده, کودهای پرمصرف و کم مصرف, کود آلی