علی آدینه - هیئت علمی گروه معماری موسسه آموزش عالی فردوس مشهد

رباط شرف یکی از بناهای مهم دوره سلجوقی است که به واسطه دارا بودن طرحی کم نظیراز نوع دو حیاطه برای پلان آن و تزئینات آجری و گچی متعلق به عصری با هزار سال قدمت از ارزش و اهمیت بسیاری برخوردار و مورد توجه بوده است. این بنا از لحاظ تزئینات آجرکاری همانند سایر بناهای دوره سلجوقی؛ ممتاز بوده و به همین سبب به موزه آجر کاری شهرت یافته است. فرم کلی این رباط از دور به یک قلعه بزرگ شبیه است که بعد از روستای شورلق، در میان تپه ها و گستره دشت پدیدار می گردد. این بنا دارای 2صحن بوده که هریک 4 ایوان دارد. همچنین آجر چینی و کتیبه های آن جلوه خاصی به بنا داده است . این کاروانسرا یکی از بناهایی است که در معماری ایران جایگاه ویژه ای دارد. رعایت دقیق و همه جانبه تناسبات و اصول معماری ایرانی در طراحی و ساخت و به کارگیری طرح های آجرچینی متنوع و بدیع در نمای ایوانها، طاقها، طاقچه ها و گنبدها عناصری هستند که بنا را شبیه به یک عمارت قصرگونه میکند. گچ بری های رباط شرف از جالبترین نمونه های این هنر در سده ششم هجری است تا جایی که کتیبه های حاشیه محرابهای دو نمازخانه آن، با بهترین کتیبه های محراب های مساجد ایران، از لحاظ زیبایی و طرح برابری میکنند. وجود کتیبه های گچی و طرح های آجرچینی در بقیه کاروانسراها مرسوم نبوده است. ممتاز بودن بنا در نوع خود قابل ستایش بوده و به همین سبب سعی شده تا در آستانه ثبت جهانی جاده ابریشم و به عنوان اولین منزل در ورود به ایران، از مرز ترکمنستان، به شناخت و معرفی و پیشنهاداتی جهت حفاظت و احیای آن در راستای حضور گردشگر پرداخته شود. مطالعه حاضر با بهره گیری از مطالعات میدانی، پژوهش های معماری و باستانشناسی به تشریح ویژگی های معماری و تزئینات وابسته به معماری بنای تاریخی رباط شرف به عنوان منزلگاهی مجلل در مسیر جاده ابریشم پرداخته تا با ارائه پیشنهاداتی به حفظ آن یاری رساند. روش پژوهش؛ تاریخی-تحلیلی بوده و جمع آوری داده ها در آن با استفاده از منابع کتابخانه ای و بررسی های میدانی صورت گرفته است.

رباط شرف، معماری، تزئینات آجری و گچی، حفاظت و گردشگری