نئولیبرالیزم و تحولات سکونتگاه های روستایی پیرامون بندر امیرآباد در شهرستان های بهشهر و نکا

بیش از سه دهه از ورود نواحی روستایی به اقتصاد بازار و کالایی شدن در جهان می گذرد و به نظر می رسد در بلندمدت و با ادغام جهانی سازی و سیاستهای اقتصاد نئولیبرالیسم که به طور عمیق شرایط اجتماعی و اقتصادی در نواحی روستایی را تغییر داده، تاثیرات اجتماعی-اقتصادی و محیطی نئولیبرالیسم بر مناطق روستایی و بخش کشاورزی ادامه یابد. هدف مقاله حاضر سنجش اثرات اقتصادی توسعه بندر امیرآباد در نواحی روستایی پیرامون و روند کالایی شدن سکونتگاه های روستایی در این تحولات است که با مرور مطالعات مایکل وودز با عنوان نئولیبرالیزم و محیط های روستایی، مورد بررسی قرار گرفته است. جامعه آماری تحقیق را 15 روستای پیرامون بندر امیرآباد در شهرستان های بهشهر و نکا در شرق استان مازندران تشکیل می دهد. روستاهای شهرستان بهشهر شامل امیرآباد، حسین آباد، زاغمرز، زینوند، عسکرآباد، قره تپه، الله مرز، مهدی آباد، نمک چال، یعقوب لنگه، یکه توت، با 5967 خانوار و 16382 نفر جمعیت و روستاهای شهرستان نکا شامل خورشید، تازه آباد، دنگ سرک و شهاب الدین با مجموع 2247 خانوار و 6867 نفر جمعیت در سال 1395 بوده است که در پیرامون بندر امیرآباد واقع شده اند. جامعه نمونه تحقیق شامل 45 نفر از کارشناسان و نخبگان محلی است. عملیات احداث بندرامیرآباد از سال 1375 آغاز و در اردیبهشت سال 1380 فاز اضطراری بندر افتتاح شد. در سال 1397، میزان تخلیه کالا به رقم 2 میلیون و 790 هزار و 176 تن رسیده که در مقایسه با سال های آغازین فعالیت بندر، بیش از 24 برابر رشد داشته است. بندرامیرآباد ، در ساحل دریای خزر و در مجاورت شبه جزیره میانکاله در شرق استان مازندران ایجاد شده است و از مهمترین دلایل ایجاد و توسعه بندر، وجود اراضی پشتیبانی وسیع عمدتا به صورت اراضی زراعی و در حریم سکونتگاه های روستایی، برخورداری از زیر ساخت حمل و نقل چند وجهی، و دسترسی آسان به بازار مصرف است. این بندر با اهدافی بزرگ مانند کسب درآمد ارزی ، ایجاد اشتغال، جذب سرمایه گذاری خارجی و بخش خصوصی، افزایش نقش ایران در دریای خزر و ایجاد گذرگاه در شمال کشور را برعهده گرفته است. شاخص های اقتصادی مورد بررسی در این تحقیق شامل تاثیر بندر بر درآمد روستاییان، اشتغال زایی روستایی، تغیییرات قیمت زمین و مسکن، تقاضای زمین و مسکن، و تغییرات تولید کشاورزی و نیز سه مولفه درجه کالایی شدن محیط روستایی، پرداخت خدمات اکوسیستم از سوی بندر امیر آباد و چندکارکردی شدن روستا به عنوان شکلی از ایستادگی در برابر نئولیبرالیزم بوده است. یافته های تحقیق نشان داد نخست، بیشترین تاثیر بندر امیر آباد در نواحی روستایی تغییرات در قیمت زمین و مسکن، تقاضا برای زمین و مسکن، و اشتغال زایی در حوزه خدمات بوده است. سپس، بیشترین اثرات بندر به ترتیب در روستاهای نمک چال، امیرآباد، و زاغمرز بوده است. بعلاوه یافته های تحقیق نشان داد زاغمرز بیشترین درجه به سمت کالایی شدن روستاهای پیرامون بندر امیرآباد را داشته، سطح پرداخت خدمات اکوسیستم از سوی بندر امیرآباد در نواحی روستایی در حد بسیار پایین بوده و چند کارکردی شدن سکونتگاه های روستایی رابطه ای با فاصله از بندر نداشته است.

کلیدواژه ها:

نئولیبرالیسم ، محیط های روستایی ، کالایی شدن روستاها ، بهشهر ، نکا.