حکمت موسیقی نزد غزالی

ابوحامد محمد غزالی آثار ارزشمندی درباره موسیقی دارد و در آن از جنبه های مختلف فقهی و فلسفی به موسیقی پرداخته است. او غیر از آنکه دغدغه اباحت موسیقی و سماع را داشته، به نسبتی میان موسیقی و حقیقت قائل است که اساس نظریات حکمی وی درباب موسیقی است. برای غزالی دل آدمی مخزنی است و میان موسیقی و دل آدمی به وجود سری نهان قائل است، و به همین سبب موسیقی می تواند گوهرهای درون دل آشکار می کند. غزالی با نگاه صوفیانه خود به ذومراتب بودن انسان قائل است و واکنش انسان به موسیقی را بسته به مرتبه دل انسان متفاوت می داند. بنابراین نگاه وی به موسیقی در سه محور عمده معرفتی، شیوه تاثیرگذاری و مخاطب محوری طرح خواهد شد. هدف در نگاره حاضر، پس از مرور تمامی آثار غزالی و گزارش از ذکر موسیقی در آنها؛ شرح جایگاه موسیقی نزد غزالی، تبیین متافیزیک موسیقی، ارتباط موسیقی با حقیقت، و شیوه های تاثیر موسیقی بر انسان است و تحلیل نظریات غزالی درباره انواع مستمعان است. غیر از این، غزالی مسائل دیگری را در خلال مباحث خود پیش می کشد که همگی با توجه به نظریات و عقاید وی تحلیل می شوند از جمله: ارتباط موسیقی با زیبایی، مقایسه شعر و موسیقی، جایگاه اراده در وجد. سپس آرای غزالی را با حکمای مشاء پیشین و همچنین نظرات رایج در متصوفه ماقبل مقایسه کرده و نشان می دهیم که غزالی درباره جایگاه موسیقی و نسبت آن با معرفت نظریات مختص خود دارد. همچنین به عنوان نماینده ای از متصوفه به شیوه متفاوتی از حکما به موسیقی پرداخته است و تمرکز وی از خود موسیقی به سمت مخاطب و شنونده سماع گردش داشته است که این موضوع باعث پدیدآمدن رویکردی نو به حکمت هنر در سنت اسلامی است.

کلیدواژه ها:

موسیقی ، غزالی ، سماع ، معرفت ، کشف ، حکمت موسیقی