عباسعلی مشکانی سبزواری - سطح چهار فقه سیاسی مسئول موسسه معارف و اندیشه تمدنی اسلام (قم)

بررسی نسبت دین و نظام سازی، و نقش منابع دینی (قرآن و رویات) در ارائه نظام های اجتماعی و الگوهای رفتاری تشکیل دهنده هر کدام از نظام ها، یکی از موضوعات مهمی است که نیازمند بررسی همه جانبه می باشد. پرسش اساسی در این میانه این است که آیا دین و به تبع آن منابع دینی (قرآن و رویات) ، توانایی ارائه الگوی رفتاری در حوزه های مختلف فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، حقوقی، تربیتی و ... را دارد یا خیر اگر جواب مثبت است، با کدامین روی آورد می تواند به این مهم بپردازد آیا با متد اجتهادی کنونی میتوان به صید الگوهاری رفتاری در حوزه های مختلف زندگی بشری از منابع دینی پرداخت یا خیر پیداست که پاسخ به این پرسه بر اساس هر برداشت و دیدگاهی که باشد، بر شناخت متد اجتهادی موجود و نیز متد اجتهاد مطلوب از سویی و نظام سازی و والگوهای رفتاری از سوی دیگر استوار است. از پرسه یاد شده، چند پرسه دیگر رخ مینماید: آسیبهای فقه و اجتهاد موجود کدام است فقه و اجتهاد مطلوب چیست نظام و نظام سازی چیست الگوی رفتاری کدام است اگر به این پرسه ها، پاسخ صحیح گفته شود، پاسخ سوال یاد شده نیز بدست خواهد آمد. گفتنی است بررسی نسبت دین و منابع دینی (قرآن و رویات) با نظام سازی با دو نگاه توصیفی و تجویزیامکان دارد. نگاه تجویزی به نسبت فقه و اجتهاد مطلوب (اجتهاد حکومتی) نظر دارد و از بایدها سخن می گوید. اما نگاه توصیفی به بودها پرداخته و نسبت متد اجتهاد موجود (اجتهاد فردی سنتی) و نظام سازی را بررسی می کند. مقاله حاضر در صدد است نیمنگاهی با صبغه تجویزی در پیش گیرد و تلاش خواهد کرد امکان، ضرورت و چگونگی استخراج الگوهای رفتاری از منابع دینی (آیات و روایات) را با استفاده از متد اجتهادی مطلوب (اجتهاد حکومتی) به محک نقد و بررسی درآورد.