حسین تربتی نژاد - استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه فرهنگیان، پردیس امام خمینی(ره)، گرگان
محسن عبدالهی

رشد آگاهی های فراشناختی و توانمند کردن فراگیران به مهارت های فراشناختی از جمله موضوعاتی است که در ده ه های اخیر مورد توجه دست اندرکاران تعلیم و تربیت قرار گرفته است. برای رسیدن به این منظور توجه به مولفه های فراشناختی که دانش آموزان از طریق محتوای برنامه درسی کسب می کنند و گنجاندن این مولفه ها در محتوای برنامه درسی ضروری است.هدف کلی پژوهش تحلیل محتوای کتاب تعلیمات اجتماعی پایه های چهارم و پنجم مقطع ابتدایی بر اساس مهارت های فراشناخت می باشد. روش پژوهش توصیفی و در اصل یک پژوهش تحلیل محتوایی است. جامعه آماری تحقیق، کتاب درسی تعلیمات اجتماعی پایه های چهارم و پنجم مقطع ابتدایی و واحدهای تحلیل کلیه متون، تصاویر، فعالیت های کلاسی و پرسش ها می باشند. ابزار تحقیق را چک لیست تدوین شده توسط محقق تشکیل می دهد که دارای 3 مولفه اصلی و 13مولفه فرعی می باشد که طبق آن محتوای کتاب ها کدگذاری شده و اطلاعات جمع آوری شده در جداول جداگانه و برای هر درس و هر دو کتاب تعلیمات اجتماعی مقطع ابتدایی انجام پذیرفته است. تحلیل نهایی این تحقیق که بیانگر میزان و اهمیت مولفه های فراشناخت در محتوای کتاب هاست، از طریق آمار توصیفی صورت گرفته است. در یک تحلیل کلی مشخص گردید که از بین مولفه های اصلی و فرعی فراشناخت در کتاب تعلیمات اجتماعی چهارم ابتدایی در بخش جغرافیا، پردازش اطلاعات و دانش تکلیف؛ در بخش تاریخ، دانش تکلیف و پردازش اطلاعات و در بخش مدنی، دانش تکلیف و دانش خود در محتوای کتاب مذکور از اثر بخشی بیشتری برخوردار بودند و در کتاب تعلیمات اجتماعی پنجم ابتدایی در بخش جغرافیا، تاریخ و مدنی مولفه های دانش تکلیف و پردازش از اثر بخشی بیشتری برخوردار بودند. و همچنین مولفه های اضطراب، الگوسازی، انتخاب ایده اصلی، نگرش و انگیزش از کمترین اثر بخشی برخوردار بوده اند.

تحلیل محتوا، کتاب تعلیمات اجتماعی، مهارت فراشناخت، پایه های چهارم و پنجم مقطع ابتدایی