علی صادقی حبیب آباد - پژوهشگر دکتری تخصصی معماری در دانشگاه شهید رجایی تهران، مدرس دانشگاه

اسلام پس از پایه گذاری به سرعت گسترش پیدا کرد و عمده مناطق آفریقای شمالی، خاورمیانه و جنوب شرق آسیا را دربر می گرفت. خصوصیت متمایز هنر این منطقه بزرگ از خود اسلام و نیز از سنن فرهنگی متفاوت مسلمانان جهان نشات می گیرد. از آنجا که کاربرد تصاویر نمادین در اسلام به خصوص در بافت های مذهبی اش، برخلاف هنر مسیحی، رواج نیافته است، هنرمندان هنر اسلامی فرهنگ لغتی غنی از اشکال مخروطی یا زینتی را پدید آورده اند که مشخصه ای از آثار اسلامی است. این فرهنگ لغت شامل الگوهای هندسی پیچیده و تاکستان هایی درهم پیچیده است که در خارج از دنیای اسلام به نقش عربی یا اسلامی معروف است. نمایش نمادین، که در هر زمان و مکانی متفاوت بوده، تا حدی که ممکن بوده است ابتدا به عنوان مشهورترین نقاط در مناطقی ایجاد شد که دارای سنت های نمادین پیش اسلامی استواری بودند مانند مناطقی که تحت سلطه امپراتوری روم و روم شرقی بودند. اشکال سبک دار برای نمایش حیوانات و گیاهان در مناطقی ابداع شدند که تحت سلطه سلسله ساسانیان پارس (ایران کنونی) بودند، سلسله ای که میراث بر سنت های هنرمندانه خاور نزدیک باستان بود و از سال 226 تا 641 حکومت کرد. چون خاستگاه اسلام عرب از هنر محدودی برخوردار بود، این نفوذ مناطق پارس و روم شرقی هنر اسلام را در طی قرون شکل گیری اش به وجود آورد. عناصر معماری اوایل اسلام بدین جهت شکل گرفتند که به شکلی کارا به نیازهای فیزیکی، زیست محیطی، اجتماعی، روانی و مذهبی مردم آن دوران پاسخ دهند. تحقیقات نشان می دهند که معماران سابقا از عناصر متفاوت ساختمان های تاریخی اسلام در آثار طراحی شان کپی برداری می کردند بدون آنکه معنا و ارزش آنها را درک کنند. چنین روشی تنها شکل عناصر را انتقال می داد، هرچند، آن را از بافت و ارزش های تاریخی اش محروم می کرد. این مقاله به بحث این موضوع می پردازد که معماران نه تنها ارزش های پنهان عناصر تاریخی که چگونگی تعامل این ارزش ها و یکپارچگی آنها با این عناصر را نیز باید درک کنند. با درک این موضوع، به توانایی ادراک و تعبیر صحیح این عناصر دست پیدا می کنند و در نتیجه می توانند با موفقیت آن را در طراحی شان بگنجانند. این مقاله چشم اندازی از معماری اوایل اسلام و گونه های سازه ای این دوران ارائه می کند.

معماری بدو اسلام، گونه های سازه ای، عناصر معماری اسلامی