زهرا جمشیدی - استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

یکی از موضوعات مهم و قابل بررسی در متون ادبی، بررسی و شناخت اندیشه فرقه های عرفان و تصوف و تاثیر آنها برآثار ادبی است. یکی از این فرقه ها، فرقه قلندریه است که اندیشه و آداب و رسوم منسوب به این فرقه در آثار شاعران پارسی گوی، در قالب مایه های محرک شاعرانه، فراوان به کار رفته و تجلی عادات و آداب قلندریه در شعر فارسی امری انکار ناپذیر است. تردیدی نیست که نام سنایی غزنوی در مرکز این موضوع قرار دارد و اونخستین شاعری است که به صورت کامل از مایه های قلندری در شعرش، به ویژه در غزلیاتش بهره میبرد. پس از سنایی، شاعران دیگری از جمله خاقانی به پیروی از وی به سرودن اشعار قلندری پرداخته اند. سنایی، خاقانی و عطار نخستین شاعرانی هستند که به سرودن غزلیات قلندری(موسوم به قلندریات) دست مییازند. به رغم حضور پررنگ و همه جانبه مایه ها و اندیشه های قلندرانه در شعر فارسی، در پژوهش های ادبی به این موضوع عنایت چندانی نشده است. از این رو، این مختصر در صدد است تا به تجلی اندیشه ها و رسوم منسوب به فرقه قلندریه در دیوان خاقانی بپردازد و شیوه های ظهور و بروز آن را بازنماید.

قلندر، ملامتی، عرفان، تصوف، خاقانی.