راضیه زرین تاج - کارشناس ارشد باستان شناسی دوران اسلامی دانشگاه آزاد مرودشت
صدیقه اوجی - دانشجوی دکتری باستان شناسی دوران اسلامی دانشگاه مازندران

پژوهش پیش رو به بررسی تزئینات وابسته به معماری در سقف خانه های قاجاریه شیراز می پردازد. تزئینات سقفها در شیراز دوره قاجاریه، توسط هنرمندان و معماران خوش ذوق شیرازی با توجه به شرایط اقلیمی و طبیعی این شهر و با رعایت الگوی درونگرائی، سفارش، نیاز مالکان و نیز تجارب ارتباطات، با جریانات هتری خارج از مرزهای ایران، به ویژه ممالک فرنگی، به خلق آثار هنری بر زمینه سقف خانه ها اهتمام ورزیده اند. به کارگیری این دو نوع اندیشه هنری (بومی و غربی)، در کل یکی از پربارترین و غنی ترین نمونه های تزئین خانه در فرهنگ معماری ایران را در خود جای داده است. گونه شناسی (تیپولوژی) سقف نگاره های خانه های تاریخی در کنار تزئینات گچبری، آجرکاری، کاشی کاری، و آینه کاری با استفاده از اصول فنی و علمی ترکیبی بس فاخر را بنا نهاده که ارائه دهنده اطلاعات و موضوعات جدید و دسته بندی شده است که تا حد امکان به شناسائی و مستندنگاری این آثار با اهمیت کمک می کند. در این پژوهش تزئینات سقف خانه های دوره قاجاریه شیراز در سه دسته، شیوه و نوع اجرای سقف، تزئینات و نقوش دسته بندی و مورد بررسی قرار گرفتند. به طور کلی سقف ها با مواد و مصالحی از قبیل آجر، گچ، کاشی، چوب و رنگ و روغن، تزیین شده اند و در چهار سطح ( متن، حاشیه، گلویی و صندوقی) قاب بندی شده اند. تنوع در شیوه های اجرای سقف های چوبی (مرجوک، تخته کوب، توفال کوب، آلت و لقط) و تنوع در بکارگیری عناصر نقاشی ( چهار گروه، گیاهی، جانوری، انسانی و مناظر طبیعت) و نیز شاخه های متعدد از نظر فرم و رنگ، ترکیب بندی های متفاوتی را به وجود آورده است. برخی از این فرم ها و ترکیب بندی ها، ادامه روند تاریخی خود از دوره زندیه را در پی گرفته اند و برخی نیز جزء ابداعات بومی و یا متاثر از فرهنگ غربی است که علاوه بر کار کرد تزئینی نقش مایه ها بیان گر مضامین حماسی، مذهبی، سیاسی و احساسی هستند که در این پژوهش به آن پرداخته شده است

معماری، خانه های قاجاریه، نقاشی، سقف