نازیلا علایی - دانشجوی کارشناسی - ارشد مهندسی آبخیزداری، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی
رئوف مصطفی زاده - استادیار گروه منابع طبیعی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی
اباذر اسمعلی عوری - دانشیار گروه منابع طبیعی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی
معراج شرری - استادیار - گروه منابع طبیعی، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی

وجود و حفظ اکوسیستم حوزه آبخیز برای بقا و توسعه انسانی ضروری است و توسعه پایدار اقتصاد اجتماعی را تشکیل می دهد. از طرفی ارزیابی حساسیت اکولوژیکی در تعیین عوامل موثر بر کاهش توان اکوسیستم از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. بر همین اساس پژوهش حاضر با هدف مطالعه و تحلیل حساسیت اکولوژیکی حوزه آبخیز کوزه تپراقی واقع در استان اردبیل با در نظر گرفتن معیارهای مناطق حریم، فاصله بین لکه ها، تراکم جاده، تراکم زهکشی و فرسایش خاک در 36 زیرحوضه انجام شد. برای این منظور، ابتدا معیارهای مورد ارزیابی محاسبه و سپس استانداردسازی شدند. در ادامه، با استفاده از میانگین هندسی معیارهای مورد بررسی، شاخص حساسیت اکولوژیکی برای هر یک از زیرحوضه ها محاسبه شد. نهایتا کل سطح حوزه آبخیز در پنج طبقه با شدت خیلی کم، کم، متوسط، زیاد و خیلی زیاد از لحاظ شاخص حساسیت اکولوژیکی طبقه بندی و پهنه بندی شد. نتایج نشان داد شاخص حساسیت اکولوژیکی حوزه آبخیز کوزه تپراقی با میانگین و انحراف معیار به ترتیب برابر با 0/59 و0/14 و در محدوده 0/22 تا 0/77 متغیر است. هم چنین بر اساس نتایج به دست آمده زیرحوضه های 14 و 31 به ترتیب در اولویت های اول و آخر از لحاظ حساسیت اکولوژیکی قرار گرفتند. علاوه بر آن نتایج نشان داد که از بین 36 زیرحوضه مطالعاتی، زیرحوضه های 17 و 14 در طبقه خیلی کم و زیرحوضه های زیرحوضه های 1،2، 31، 35 و21 تا 31 در طبقه خیلی زیاد از لحاظ حساسیت اکولوژیکی قرار دارند. در این راستا، به دلیل این که بالادست حوزه آبخیز کوزه تپراقی از مراتع خوب و متوسطی برخوردار است و دخالت انسان در این مناطق کم تر از سایر مناطق می باشد، دارای حساسیت اکولوژیکی کم تری هستند. در مجموع می توان گفت که شاخص حساسیت اکولوژیکی به عنوان یک ابزاری برای مدیریت سرزمین بوده و می تواند در تعیین اولویت ها و پایش تغییرات وضعیت منابع اکوسیستم استفاده شود.

آبخیزداری، اکوهیدرولوژی آبخیز، شاخص های اکولوژیکی، مدیریت سرزمین