فاطمه جهانی شکیب - استادیار دانشکده محیط زیست، دانشگاه بیرجند،
الهام یوسفی روبیات - استادیار دانشکده محیط زیست، دانشگاه بیرجند

در قرن حاضر تقاضای گردشگری در بیابان افزایش یافته است، در پاسخ به این تقاضا لازم است جامعه علمی به روشی اصولی نحوه توسعهی این نوع گردشگری را به سمت اکوتوریسم ساماندهی نماید. این ساماندهی در قالب برنامهریزی جهت توسعه گردشگری پایدار مورد توجه محققان بوده است. مانند هر سیستمی، شناخت اجزای طبیعی، اجتماعی و اقتصادی سیستمهای منحصر به فرد بیابان ضروری به نظر میرسد. همواره طبیعت فصلی گردشگری در بیابانها، مانع سفرهای طولانی میشود. با اینحال، این فصلی بودن نباید اختلالات غیرقابل بازگشتی که گردشگری میتواند در طول چند ماه در اکوسیستمهای شکننده وارد می سازد را از نگاه برنامه ریزان مخفی بماند. از طرفی اگر گردشگری به خوبی مدیریت شود، میتواند فواید و مزایای اقتصادی و اجتماعی برای جوامع محلی به ارمغان آورد. موضوع اصلی این مقاله جوامع محلی هستند که چگونه میتوان در فرآیند توسعه، گردشگری را بهعنوان منبع درآمد و راهی برای حفاظت منابع طبیعی برای جوامع بومی و محلی باورپذیر نمود. در این مقاله مشارکت بهعنوان نقطه عطفی بین برنامه ریزان توسعه و جامعه میزبان گردشگری تعریف شده است. به لحاظ ماهیتی مشارکت در انواع مختلف خودبه خودی، اجباری و القایی دسته بندی شده است، که هر یک به نوعی مردم را با برنامه های خود همراه نموده است. در پایان مدلی جهت تسهیل مشارکت جوامع محلی در برنامه ریزی و مدیریت اکوتوریسم در هشت گام (1 تعیین مکانیسم های مناسب مشارکت، (2 تعهد به گفتگو و آموزش، (3 ایجاد و تقویت مکانیسم های حمایتی، (4 هدایت مطالعات مقدماتی، (5 تصمیم گیری جمعی، 6 توسعه جامعه محور برنامه های اجرایی، (7 اجرا و (8 پایش ارزیابی معرفی شده است.

مشارکت، گردشگری، جوامع محلی، بیابان، برنامه ریزی و توسعه