پرویز طه - مرکز آمار ایران

در جامعه فراصنعتی امروز، اطلاعات و نظامهای اطلاعاتی، جایگاه ویژه و رفیعی در فعالیتهای بشری از قبیل برنامه‌ریزی، سیاستگذاری، تحقیق و توسعه و بالاخره تصمیم‌گیری کسب کرده است. جهان غرب از مدتها پیش، این پدیده را شناسایی کرده و برای بهره‌گیری موثر و بهینه آن، سرمایه‌گذاریهای چندین میلیون دلاری به عمل آورده و نیروی انسانی کارآزموده و تکنولوژی پیشرفته‌ای را برای شناسایی منابع اطلاعاتی و نظارت کامل بر آنها به خدمت گرفته است. قلمروی جامع اطلاعات با تاثیرپذیری از تحولات عصر حاضر، در جریان یک تحول سریع پیش می‌رود. ظرفیت رایانه‌ها افزایش می‌یابد، بسته‌های نرم‌افزاری پیش‌ساخته قابلیتهای بیشتری کسب می‌کند، ارتباطات دور برد توسعه می‌یابد و تمام اینها عوامل موثر بر کارآیی و کاربرد اطلاعات به شمار می‌روند. امروزه اطلاعات تبدیل به حربه‌ای برای اخذ امتیازات اقتصادی و اجتماعی شده است. گسترش و دامنه گردش اطلاعات و سهم موثر آن در پیشرفتهای اجتماعی و اقتصادی و انجام پژوهشاهی علمی موجب بروز تحول بنیادی در جوامع شده است. اطلاعات به همان نسبتی که در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها و روند پژوهش نقش اساسی دارد، موجب بالا رفتن بینش‌های فردی و تغییر رفتار اجتماعی می‌شود و بالاخره پدیده انفجار اطلاعات جوامع را مجبور می‌کند تا گردش تبادل اطلاعات را با استفاده از تکنولوژی نوین مهار کنند و به نحو مطلوب به جریان اندازند. در چنین شرایطی ارزش حیاتی اطلاعات برای برنامه‌ریزی، تحقیق و توسعه و رشد تکنولوژی کاملاً شناخته شده است و برای بهبود نظام‌های اطلاعاتی و خدماتی که در این راستا ارائه می‌شود، لزوم انجام سرمایه‌گذاری‌های کلان مورد حمایت و تاکید قرار می‌گیرد. در فرایند تولید و استفاده از اطلاعات، عواملی چند دارای نقش بنیادی و مرکزی هستند. این عوامل را می‌توان به چند گروه تقسیم کرد: 1- منابع اطلاعاتی که انواع اطلاعات مربوط به گستره دانش بشری و حاصل فعالیتهای مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی و پژوهشهای علمی و فنی را طبق نیاز جویندگان اطلاعات تامین و در دسترس می‌گذارند. 2- نظامهای اطلاعاتی که با شیوه‌های علمی به شناسایی، گردآوری، سازماندهی، ذخیره و بازیابی اطلاعات و منابع اطلاعاتی می‌پردازند. 3- واحدهای اطلاعاتی یا مراکز اطلاعات که در قالب کتابخانه‌ها، مراکز مدارک و اسناد، مراکز ارجاعی، بانکهای اطلاعاتی و غیره بر اساس نظامهای متداول اطلاعاتی به امر گردآوری، سازماندهی، بازیابی و اشاعه اطلاعات می‌پردازند. برای آشنایی بیشتر با ماهیت و ویژگی‌ها و کاربرد این عوامل ابتدا مفهوم اطلاعات و کاربردهای آن و بعد نظام اطلاعاتی را مورد بحث قرار می‌دهیم. سپس با اشاره به واحدهای اطلاعاتی و شرح انواع آن، خدمات عمده اطلاعاتی را که این واحدها ارائه می‌کنند بیان می‌کنیم و بعد با توجه به نقش منابع اطلاعاتی و کاربرد وسیع آنها، تعدادی از آنها را که در انجام پژوهشهای آماری اهمیت بیشتری دارند به اجمال معرفی می‌کنیم.