حسین بختیار نصرآبادی - دانشجوی دکترای زبان و ادبیات عربی دانشگاه اصفهان
سیدرضا سلیمانزاده نجفی - دانشیار گروه عربی دانشگاه اصفهان
محمد خاقانی اصفهانی - استاد گروه عربی دانشگاه اصفهان

 این پژوهش به بررسی تقابل حذف و ارجاع ضمیر به عنوان مولفه‎های انسجام متن در داستان حضرت موسی می‎پردازد؛ با این رویکرد که متن تنها ساختاری لغوی و متشکل از توالی جمله‎ها نیست، بلکه عبارت است از کنش متقابل میان گوینده و شنونده که از طریق متن و به وسیله ابزارهای نحوی و معنایی تکوین می یابد و این ابزارهای نحوی جایگاه مهمی در تشکیل متن دارند؛ خواه از نظر ساختار سطحی (تماسک) و خواه از نظر ساختار مفهومی (انسجام). لذا پژوهش حاضر با رویکردی به زبان‎شناسی متن به بررسی سوره‎ی طه می‎پردازد تا اثر ارجاع ضمیر و وحدت موضوع را در کاهش نقش حذف و در نتیجه انسجام متنی این سوره مشخص کند. از آنجا که زبان شناسی جمله، با تمرکزش بر روی مفردات در جمله نمی تواند پدیده ی حذف را به خوبی بررسی و تبیین نماید، پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر اسناد کتابخانه ای بر کارکرد ضمیر و ارجاعات آن در متن متمرکز می شود تا میزان کارایی ضمیر در انسجام متن و کاهش نقش حذف را با رویکردی زبان‎شناسانه به متن در سوره‎ی طه مشخص نماید. یافته های تحقیق با تکیه بر آمار حاکی از آن است که وحدت موضوع در سوره و بهره گیری زیاد از ارجاعات به وسیله‎ی ضمیر با بسامدی بالا در انسجام متن نقش مهمی دارند و باعث کاهش نقش پدیده‎ی حذف در سوره ی طه گردیده ‎است. نقش حذف در انسجام این سوره 3 درصد و نقش ضمیر 97 درصد بوده است.  

زبان شناسی متن, متن‎پژوهی, انسجام, کارکرد ضمیر, سوره ی طه