آناتومی و هیستولوژی دستگاه تولید مثل نر در سوسمار اسکینگ مار شکل مرنجاب (Ophiomorus maranjabensis)

اسکینگ مار شکل مرنجاب (Ophiomorus maranjabensis) سوسماری از خانواده سینسیده است که اخیرا از ناحیه مرنجاب کویر مرکزی ایران گزارش شده است. گونه مذکور بومزاد کشور ایران بوده و با پراکنش محدود در نواحی بیابانی و خشک زیست می کند. این تحقیق با هدف بررسی دستگاه تناسلی نر این گونه انجام شد. نمونه ها از طریق مطالعات میدانی و طی سفرهای متوالی از منطقه کویر مرنجاب طی شش ماهه اول سال 1397 جمع آوری شدند. نمونه های جمع آوری شده در ظروف حاوی خاک زیستگاه به آزمایشگاه منتقل و در آنجا ابتدا با کلروفرم بیهوش و پس از مطالعات بیومتری تشریح شدند. در حین تشریح و مراحل کار از محیط شکمی نمونه ها تصویربرداری شد. سپس دستگاه تولید مثلی بطور کامل از بدن خارج و از نظر خصوصیات تشریحی مطالعه شد. بخش های مختلف دستگاه برای مشاهدات میکروسکوپی از مراحل تثبیت، آبگیری، شفاف سازی، قالب گیری، برش گیری و رنگ آمیزی هماتوکسیلین- ائوزین گذرانیده شدند و با میکروسکوپ نوری مورد بررسی دقیق قرار گرفتند. اندازه گیری وزن و حجم گنادها نشان داد که این غده تغییراتی را در فصول مختلف سال پشت سر می گذرانند، به این ترتیب که حداکثر وزن غدد تناسلی در اردیبهشت ماه با 0/68±34/5 میلی گرم مشاهده شد، در حالی که طی تابستان این پارامتر با کاهش محسوسی همراه بود، بصورتی که در تیرماه به کمترین میزان خود یعنی 0/54±8 میلی گرم رسید. از اواخر مرداد ماه مجددا وزن بیضه رو به افزایش گذاشت و در شهریور ماه به 0/6±90/03 میکرومتر بود، ولی با شروع تابستان کاهش یافته و در تیرماه به 1/20±37/2 میکرومتر رسید. از اواخر مرداد تا شهریورماه قطر لوله های منی ساز افزایش یافت و در شهریور ماه مقدار آن 1/43±86/37 میکرومتر محاسبه شد. همین روند در اسپرمیداکت نیز مشاهده شد، طوری که قطر اسپرمیداکت در اردیبهشت بیشینه با مقدار 1/64±196/37 میکرومتر و در تیرماه کمینه و مقدار آن 1/00±59/25 میکرومتر بود، ولی این قطر در شهریور ماه افزایش یافته و به 1/28±80/12 میکرومتر رسید. در این گونه اسپرماتورزوئیدها به طور مشخص فقط طی اردیبهشت در دستگاه تناسلی ماه قبل مشاهده بودند و وجود آنها در تابستان قابل تشخیص نبود. به طور کلی با توجه به نتایج به دست آمده می توان نتیجه گرفت که اوج فعالیت جنسی گونه O .maranjabensis در فصل بهار بوده و درطی تابستان کاهش می یابد و در شهریور ماه مجددا لایه زایا احیا می شود. این گونه از اوایل پاییز و با شروع فصل سرما وارد خواب زمستانی شده و فعالیت جنسی آن متوقف می شود. بنابراین با توجه به تقسیم بندی های جاری چنین بنظر می رسد که الگوی تولید مثلی این گونه از نوع فصلی بوده و به درجه حرارت و محیط وابسته است.

کلیدواژه ها:

دستگاه تولید مثل نر ، سوسمار ، آناتومی ، بافت شناسی ، Ophiomorus maranjabensis