مرتضی کشاورزی ولدانی - دانشجوی دکتری فقه و حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد
حسین ناصری - دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد
حسین صابری - استاد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد

فقهای امامیه یکی از شروط صحت در معاملات بمعنی ­الاعم را وجود قصد انشا دانسته­ اند و از این­ رو، فقدان آن را موجب بطلان یا عدم انعقاد عقد می­دانند. این برداشت از مفهوم انشا ناظر به جنبه سلبی آن می ­باشد که مورد اتفاق همه فقهای امامیه است و اختلافی در این میان دیده نمی­شود. آنچه محل تامل است و در لسان برخی از فقهای معاصر نیز سخن به ­میان آمده، جنبه ایجابی و سببیت انشا در تحقق عقد است؛ بیان این امر، با این پرسش است که آیا در انعقاد عقد آنچه سازنده عقد می­باشد اراده باطنی و انشای درونی است یا اراده ظاهری نیز یارای آن را دارد که سبب در ساختن عقد باشد. این اختلاف­ نظر در این مبنا تا جایی است که حتی برخی از فقهای امامیه در تبیین ماهیت انشا به­صراحت آن را همان اراده مظهره یا ظاهر شده دانسته­ اند. هر چند با تتبع در متون فقهی می­توان دریافت که فقهای امامیه در سببیت تحقق عقد بیشتر جانب اراده باطنی را گرفته­اند، اما نظریه حاکمیت اراده ظاهری که برگرفته از برخی فتواهای آن­هاست می­تواند به­ عنوان یک نظریه مترقی بسان برخی از مکاتب حقوقی برای اتقان و استحکام معاملات و قراردادها قرار گیرد.

اراده, اراده ظاهری, انشا, طلب, قصد