فرزانه نجفی - استادیار گروه ارتباط تصویری، دانشگاه گلستان ، گرگان، ایران.

نقاشی عامیانه در هنر پس از اسلام، اغلب بنا بر ذوق عامه مردم رواج یافته است و این نقاشی ها مطابق اعتقادات و باورهای دینی عموم مردم ترسیم شده اند. براساس مستندات موجود، تعداد زیادی از این نقاشی ها در عهد قاجار شکل گرفته اند. بیشترین گرایش موضوعی در آن دوران، به داستان های حماسی، اسطوره ای و نیز مذهبی با دو رویکرد خیر و شر بوده است که در قالب دو نشانه تصویری فرشته و دیو ترسیم شده اند. امروزه این تصاویر در بناهای آیینی، دیوارنگاره ها و پرده های درویشی قابل مشاهده است و نمونه های بی شماری از این نشانه ها را می توان در معماری برخی از بناهای آیینی مازندران در شهرهای مرکزی بابل، آمل و قائمشهر ملاحظه کرد. پژوهش پیش رو که روش تحقیق در آن به شیوه کیفی است با هدف، مطالعه و پاسخ به این پرسش انجام شده است که کیفیت طراحی، قلمگیری، ترکیب بندی و عناصر تصویری در تصاویر فرشته و دیو در نقاشی های عامیانه مازندران چگونه بوده است. همچنین به این مسئله پرداخته شده است که کیفیت بیانی و ترکیب محتوایی نشانه های ذکر شده در نقاشی های عامیانه تعداد محدودی از بناهای آیینی در مازندران مانند سقانفارها چگونه بوده است. نتایج پژوهش نشان می دهد خطوط قلمگیری شده در طراحی فرشته ها و دیوهای نقاشی های عامیانه ذکر شده، ضمن روانی و سادگی، از بیان و محتوای قابل توجهی برخوردار است. هنر عامیانه ضمن پایبندی به اصول و ساختار اثر هنری، به ترکیب بندی جزئی و کلی و انسجام خطوط توجه کرده است؛ ضمن آنکه هنرمندان از شیوه طراحی هنرمندان حرفه ای و برخی تصاویر کتب چاپ سنگی نیز اقتباس (و نه کپی و تقلید) کرده اند.

بناهای آیینی و مذهبی, دیو, سقانفار, فرشته, مازندران, نقاشی دیواری