آناهیتا مقبلی - دانشیار دانشگاه پیام نور تهران

در سده شانزدهم م/دهم ه.ق در آسیای مرکزی و بخارا کانون فرهنگی آن، هنری تحول یافت که شمار زیادی از استادان محلی را دربر گرفت. بسیاری از کارگزاران فرهنگ در هرات به آنجا دعوت یا فرستاده شدند و همکاری استادان محلی با ایشان، هنر نومایه ای را به بار آورد که باعث معروفیت هنر بخارا در سده شانزدهم م./دهم ه.ق شد.نسخ نفیس بخارا در نیمه سده شانزدهم م/دهم ه.ق. از دو گرایش تاثیر گرفته اند. نخست، به نگارگران هرات و نیز شاگردانشان مربوط می شد و دومین، شیوه مستقل بخارا را منعکس می ساخت. گرچه هنر نگارگری سده هفدهم م/یازدهم ه.ق، عمدتا در ادامه سنت نگارگری قرون پانزدهم و شانزدهم م/نهم و دهم ه.ق. آسیای مرکزی و مکتب هرات است، دستاوردهای تازه نیز در آن مشاهده می شود؛ مانند امضاء آثار و وقایع نگاری. از این دست مبادله روش های هنری بین نگارگری آسیای مرکزی و هند و مشابهت هایی میان آثار هنرمندان این دیار با هنر نگارگری مغولی هند. این مقاله، به عنوان نقطه هدف، سیر تحول هنر نگارگری و جریانات تاثیرگذار بر آن را مورد بررسی قرار می دهد؛ نگارگران بنام این عصر را معرفی می کند و ویژگی های نسخ انتخابی خطی مربوط به این دوران را شرح می دهد؛ پژوهش با روش تاریخی توصیفی، تحلیل خود را به ثمر می رساند. یافته های مهم نشان می دهند که نگارگری سده دهم ه.ق. در آسیای مرکزی، دنبال کننده و تحول یافته مکتب هرات است؛ و در سده یازدهم علی رغم ظهور نشانه های هندویی در مکتب بخارا، کما فی السابق معیارهای کیفی قبلی را حفظ کرده است.

نگارگری, مکتب بخارا, مغولان هند, آسیای مرکزی (قرون شانزدهم و هفدهم م/دهم و یازدهم ه.ق)