محسن میهن دوست - فارغ التحصیل کارشناسی ارشد مهندسی شیمی گرایش طراحی فرآیند، واحد سازمانی عملیات حفاری شرکت PEDEX
مجتبی موسیلی - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی ایمنی، بهداشت، محیط زیست از موسسه عالی نقش جهان اصفهان و کارشناس ایمنی شرکت PEDEX

در سال های اخیر سیلاب زنی بخار نقش مهمی در بازیابی ثانویه نفت خام بخصوص نفت سنگین و ویسکوز داشته است. بخاری که در شکاف ها جریان می یابد باعث گرم شدن ماتریکس ها با هدایت می گردد و همچنین بخار و آب گرم حاصل از میعان آن با نفوذ در ماتریکس باعث گرم شدن ماتریکس می گردد. عواملی مانند جاذبه، جذب و نفوذ مولکولی در ورود بخار و آب داغ به ماتریکس نقش دارند. گرم شدن ماتریکس شرایط مساعدی همچون کاهش ویسکوزیته، انبساط حرارتی، تغییر عبورپذیری مطلق، تغییر اشباع نقاط پایانی و تغییر در فشار مویینگی ایجاد می کند. در مخازن شکافدار طبیعی، شکاف ها مسیر حرکت سیالات را تامین می کنند و تخلخل آنها بخش بسیار کوچکی از تخلخل کل را تشکیل می دهد ولی به هر حال حرکت سیال را کنترل می کنند. برای بازیافت نفت از چنین مخازنی، باید گرادیان فشاری در ماتریکس در ابعاد حفرات موجود باشد واین گرادیان فشار، سیال را از حفره ای به حفره دیگر جابجا می کند. در صورتی که مخزن دارای شبکه به هم پیوسته و با عبورپذیری بالای شکاف ها باشد القای گرادیان فشار در ماتریکس ها امکان پذیر نخواهد بود زیرا سیال تزریقی در چاه وارد شبکه شکافها شده و از آن حرکت خواهد کرد. بازیافت نفت از مخازن شکافدار طبیعی را می توان فرایندی دو مرحله ای تصور کرد. نفت به وسیله مکانیسم هایی که گرادیان فشار را در یک بلوک ماتریکس ایجاد می کند از بلوک خارج می شود و وارد شکاف ها می گردد و مرحله دوم حرکت نفت در شبکه شکافها به وسیله مکانیسم هایی است که گرادیان فشار را در شکاف ها القا می کنند و به سمت چاه های تولیدی پیش می روند. در واقع تزریق بخار گسترده ترین و کاربردی ترین تکنیک ازدیاد برداشت در دسترس می باشد. بطور کلی این فرایند شامل تزریق بخار تولید شده در سطح زمین یا درون چاه بصورت پیوسته یا چرخه ای می باشد. تزریق پیوسته، سیلاب زنی بخار نامیده می شود که بازیابی بیشتری را نتیجه می دهد. تزریق بخار در مخازن کربناته ترکدار موجب کاهش ویسکوزیته نفت که سبب راحت جریان پیدا کردن نفت شده، کاهش اشباع نفت باقی مانده و بهبود بخشیدن تراوایی نسبی نفت، بهبود بخشیدن راندمان جاروبی، افزایش فاکتور حجمی سازند و تقطیر اجزا سبک نفت شده که در نهایت موجب افزایش ضریب برداشت نفت می شود.

تزریق بخار، مخازن کربناته ترکدار، گرادیان فشار، ماتریکس، ضریب برداشت