زهرا اکبری - دانشجوی دکتری
نعمت الله فاضلی - دانشیار انسان شناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
عبدالله نعامی - استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب

مفهوم زیارت در ادبیات دینی کاربرد فراوانی دارد و بیانگر نوعی رابطه میان انسان و جهان ملکوت است. در ادبیات دینی جهان نیز زیارت سابقه­ای به درازای عمر بشر دارد و همواره در طول تاریخ برقرار بوده است. زیارت در گذشته کنشی همگن و متوازن بوده است در حالیکه امروزه به کنشی ناهمگن و نا متوازن  تبدیل شده است. ما در این مقاله در صدد شناخت و فهم عناصر ناهمگن در کنش زیارت با تمرکز بر تنوع به وجود آمده در بافت زایران هستیم. به تعبیر دیگر آیا تغییرات در کنشی سنتی همچون زیارت را می توان در جامعه با تحولات مدرنیته فهم کرد به بیان دیگر با نسبت­یابی کنش زیارت امام رضا(ع) با مدرنیته و در نهایت عناصر مترتب بر آن همچون عرفی شدن در ایران معاصر، انواع زایران حرم مطهر امام رضا (ع) را بررسی و دسته­بندی می نماییم. از این رو با صورتبندی انواع زایران به سنتی، مدرن و زایر گردشگر، به ویژگی­های آنها می­پردازیم. رویکرد روشی اتخاذ شده در این مقاله، کیفی و با تکیه بر دیدگاه­های مردم­نگاری است. داده­های تحقیق نیز از منابع گوناگون همچون دل­نوشته­های زایران، عریضه­ها و سفرنامه­ها، مصاحبه ها، مشاهدات،خودمردم­نگاری و دیگر منابع کمی و کیفی حاصل شده است.

زایر سنتی, زایر مدرن, زایر گردشگر, سنخ های زیارت, مدرنیته, سکولاریسم