رقیه وهابی دریاکناری - دانش آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)
مریم حسینی - استاد زبان و ادبیات فارسی دانشکده علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)

آیین قربانی از کهن ترین آیین هایی است که در میان ادیان و ملل مختلف مورد توجه بوده است. انسان ها در تمامی اعصار تلاش کرده اند تا با دادن هدیه و قربانی به پیشگاه خدایان، خشنودی شان را جلب نموده، از خشم شان در امان باشند. هدف پژوهش حاضر، تحلیل اسطوره قربانی در فیلم نامه ها و نمایشنامه های بهرام بیضایی است. وی با شناخت گسترده ای که از اسطوره ها دارد، در نگارش آثار ادبی خود از انواع آن ها بهره می برد. او در نگاشته هایش، به دو شیوه از اسطوره قربانی استفاده می کند. نخست، در خلال داستان به شکل صریح به اجرای این آیین، آن هم به اشکال گوناگون و برای اهداف مختلف پرداخته است. دوم، نمایشنامه ها یا فیلم نامه هایی آفریده که در دل روایت، قهرمان قربانی را جای داده اند. البته این نویسنده خلاق گاهی از هر دو شیوه، استفاده می کند. در این بررسی، نمایشنامه فتح نامه کلات و فیلم نامه های قصه های میرکفن پوش ، زمین ، طلحک و دیگران و طومار شیخ شرزین تحلیل شده اند. نتیجه این بررسی نشان می دهد بیضایی از انواع قربانی، در بخش مناسک قربانی استفاده کرده است: پیشکش های خونی انسانی ؛ پیشکش های خونی حیوانی و پیشکش های غیرخونی ، از نوع آشامیدنی ها. بیضایی از سه نوع هدف قربانی در روایت هایش بهره برده است: کفاره ای ، توسلی و شکرگزاری . شیوه دوم یعنی قهرمان قربانی نیز در آثار او چشمگیر است.

اسطوره قربانی, مناسک, بهرام بیضایی, فیلم نامه, نمایشنامه