مرتضی شجاری - استادیار دانشکده ادبیات دانشگاه تبریز
پرستو سیدالماسی - مدرس دانشگاه آزاد اسلامی شهر قدس

ابن عربی درباره فنا دیدگاهی هستی شناسانه دارد که براساس آن همه چیز فانی است و حقیقتی جز حق تعالی وجود ندارد. از این رو، هر قولی درباره فنای در حق تعالی که لازمه آن اثبات وجودی در مقابل وجود خداوند است شرک است؛ زیرا لازمه آن، قبول وجود برای سالک است که در انتهای سلوک، فانی می شود. از نظر وی، حدیث من عرف نفسه فقد عرف ربه بیانگر این است که حقیقت نفس آدمی چیزی جز خداوند تعالی نیست و اگر کسی بر آن باشد که به غیر از خداوند واقعیتی هست، خواه مستقل یا وابسته به خدا و خواه از وجود خود یا از فنای خود فانی شده باشد، بویی از معرفت نفس به مشامش نرسیده است؛ زیرا کسی که موجودی غیر حق را ممکن بداند که قایم به حق و فانی در او باشد و فنایش نیز فانی در فنا باشد، گرفتار شرکی بعد از شرک می شود و راهی به معرفت نفس نخواهد یافت؛ مشرکی است که نه خدای را شناخته است و نه خود را.

فنا, بقا, معرفت نفس, وحدت وجود, حقیقت انسان