نگاهی به دخل و تصرف نقالان در مضامین داستانی شاهنامه ، در محافل شاهنامه خوانی و نقش آموزه های نقالی در نفوذ این تغییرات به طومارهای نقل

شاهنامه خوانی سنت فرهنگی مهم و دیربازی در میان اعضای بدنه جامعه ایرانی است؛ سنت برخواندن داستانهای منظوم شاهنامه توسط حماسه خوانان شفاهی، که با آمیزه ای از شگردهای اجرایی و آیینی مبتنی بوده است. در این زمینه، نقالان گاه مسیر داستان را عوض کرده و خیال و ذوق خود و رویا و خواست شنونده را نیز با آن همراه ساخته، گاه با بنمایه های یکسان اساطیری، جهانی متفاوت به جهان داستانهای شاهنامه پیوند می دادند. مهمترین اصل در آموزه های نقالان به شاگردان خود و نقل آموزان همواره این بوده است، که مخاطب را با هیجانات بیشتری متاثر کند. اگرچه احساسات راوی و مخاطب مهمترین عامل فراز و فرود بخشیدن آگاهانه به جریانهای اصلی داستانهای شاهنامه در نقل نقالان بوده است، اما نقل سینه به سینه و شفاهی گاه فراتر از تحریف عمدی به گونه غیرمستقیم نیز در این تحولات نقش داشته است. افزودن ابیاتی از شاعران دیگری که زبان عامیانه تری داشته باشند (مثلا افزودن بیتی از باباطاهر در داستانهای بزمی) و افزودن توصیفات در صحنه های رزم و جنگاوری، یا به عبارتی با آبوتاب تعریفکردن این صحنه ها و همچنین همراه ساختن نظم و نثر در حین نقالی، از شیوه های رایج نقالان در تغییر فضای اصلی داستانها بوده است. در این جستار، بر مبنای بررسی طومارهای نقالی موجود و تحقیق میدانی و مصاحبه با استادان نقالی، درباره سنتهای سینه به سینه و شگردهای نقالان و سنتهایی که مولد تغییراتی در نسخه های شفاهی داستانهای شاهنامه بوده اند، تحقیق شده است.

کلیدواژه ها:

شاهنامه خوانی ، نقال ، طومار نقالی ، داستان های شاهنامه ، مخاطب.