پردیس زنجانچی - دانشجوی کارشناسی ارشد معماری، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران.
مهرداد جواهریان - استادیار گروه آموزشی معماری، دانشکده معماری و هنر، دانشگاه گیلان، گیلان، ایران.

ارتباط با طبیعت در دوره کودکی و تاثیر آن بر ذهن و روان کودکان به عنوان عاملی موثر در جهت شکل گیری شخصیت کودک برای رشد و پرورش خلاقیت شناخته شده است. از این رو پرداختن به محیط مدرسه به عنوان فضای آموزشی-پرورشی بنیادین در این راستا توجه بسیاری از محققین را جلب کرده است. متاسفانه در مدارس امروز کشور به دلیل کمبود سرانه فضای باز معمولا این فضاها جهت پرورش خلاقیت دانش آموزان ناکارآمد بوده و بخش اعظم فضاهای آموزشی را کلاس های درس و فضاهای بسته تشکیل می دهند و فضای بیرونی نقش آموزشی-پرورشی ایفا نمی کند. لذا این پژوهش به دنبال این است که با وجود مساله کمبود ارتباط با فضای طبیعی در فضاهای آموزشی، به بررسی تاثیر ارتباط فضایی درون-بیرون در مدرسه ابتدایی برای ایجاد محیطی خلاقیت محور بپردازد. روش تحقیق این پژوهش از نوع کیفی-توصیفی تحلیلی بوده و در این راستا مبانی نظری تحقیق بر اساس مطالعات کتابخانه ای صورت گرفته است. در ابتدا جهت یافتن مولفه های محیطی خلاقیت محور، عوامل موثر از دیدگاه صاحبنظران بررسی شد و با تجمیع اطلاعات، هفت آیتم تنوع، انعطاف پذیری، جذابیت، پیچیدگی، خوانایی، وسعت دید و امنیت به عنوان مهمترین ویژگی های کیفی محیط خلاقانه شناخته شدند. سپس با تعریف ارتباط فضایی بیرون-درون در فضای آموزشی به عنوان عاملی برای دسترسی و اتصال به فضای باز مشخصه های آن شامل ارتباط فیزیکی و بصری بین محیط درونی و بیرونی معرفی گشت. در این راستا عناصر کالبدی موثر در ارتقا ارتباط بصری شامل پنجره (نور روز) و چشم انداز و عوامل موثر در افزایش دسترسی فیزیکی شامل درب و فضای انتقالی شناسایی شدند. در گام بعدی پرسش نامه ای کیفی شامل راهکارهای مناسب در جهت ایجاد محیط خلاقانه با توجه به ویژگی های کیفی مذکور تدوین گردیده که توسط 5 متخصص تکمیل شد و در این راستا راهبردهای نهایی اصلاح و ارایه گردید که از مهمترین انها می توان به تعدد و تنوع بازشوها (پنجره سقفی-کفی و..) و چشم انداز ها و به کارگیری عناصر طبیعی در درون و بیرون برای ایجاد ارتباط بصری و تعدد و تنوع درب ها (درب های سرتاسری یا جمع شونده، دیوارهای جابه جا شونده)، وجود مفصل بین فضاها، وجود فضاهای باز در میان فضاهای بسته (آتریوم، پاسیو و...) و ایجاد فضا با قابلیت استفاده در تمام فصول (استفاده از سقف های متحرک) برای ارتقا دسترسی فیزیکی به فضای باز اشاره کرد.

خلاقیت. ارتباط بیرون-درون. ارتباط بصری. ارتباط فیزیکی. مدرسه ابتدایی