علی قربان پوردشتکی - عضو هیات علمی دانشگاه حکیم سبزواری

اشتهار نهضت سربداران بیشتر در ارتباط با مبارزه مسلحانه ایشان علیه حاکمان دست نشاندگان مغول میباشد، در حالیکه مبارزه فرهنگی تلاش برای تاسیس حکومت ولایی از جمله دیگر فعالیتهای این نهضت میباشد که دامنه اثرات آن تا وقوع انقلاب اسلامی ایران گسترش پیدا نموده است. سربداران، در سبزوار، به عنوان اولین مرکز حکومتی شیعه، از ابتدای حکومت خود در سال 736 تا 783هجری در سه جبهه فرهنگی شیعه ستیز ضمن مبارزه، به ابقای حکومت شیعی اهتمام ورزیدند: جبهه مبارزه با صوفیان طریقت مسلک، که عزلت نشینی اجتماع گریزی را همواره به مردم ستمدیده تجویز میکردند. جبهه مبارزه با حاکمان فقهای سنی، که تشیع را به مثابه رافضیان خارجشدگان از دین تلقی میکردند سرانجام، مهمترین جبهه مبارزه فرهنگی، جبهه مبارزه با فرهنگ بیگانه تحمیلی مغول بود. حاکمان مغول، با تحمیل آیین یاسایی گسترش دین شم نی در نواحی تحت سلطه خود، از جمله در نواحی خراسان، فرهنگ دیرپای اسلامی را سرکوب نمودند. در چنین شرایطی، نهضت سربداران، از جمله شیخ خلیفه شیخ حسن جوری، با دو مساله مواجه بودند:.1 چگونه میتوان مردم را علیه ستمگری حاکم ظالم غیر مسلمان بسیج کرد .2 با از میان برداشتن حکومت مغول، چه بدیل یا مدل حکومتی را میتوان جایگزین نمود که هردو برخی از اخلاف آنها، در طول زمامداری خود، پاسخ به پرسشهای مذکور را در روی آوری به فرهنگ شیعی مبتنی بر فقه سیاسی به مثابه تاکتیک، استراتژی مدل حکومتی میدانستند.

سربداران، فرهنگ شیعی، آیین یاسایی، حکومت ولایی، مهدویت، فقه سیاسی.