محمدمراد ایرانی - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی کرمانشاه
مریم اسدیان - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی کرمانشاه

نگاه زبان شناسانه به برخی مقولات هنری کلام، یعنی استعاره و مجاز، یکی از پیامدهای نگرش زبان شناسانه به ادبیات، به عنوان نظامی نشانه وار از زبان و توجه به کارکرد زبانی ادبیات است. در این جستار، با رویکردی زبان شناسانه به تحلیل و بررسی زبان شعری احمد شاملو، شاعر جریان ساز معاصر می پردازیم. شاملو پیش از ابداع سبک شعر سپید ، پیرو نیما بوده و در سرودن اشعاری به سبک نیمایی بسیار موفق، اما شاید بتوان تفاوت های میان دو سبک شعری شاملو- نیمایی و سپید- را با بررسی نظام نشانه ای زبان شعری او دقیق تر نشان داد. بنابراین، در پژوهش پیش رو، با رویکرد به نظریه رومن یاکوبسون، رابطه مشابهت (استعاره) و رابطه مجاورت (مجاز) را در سه سطح زبانی آوایی، واژگانی و نحوی شعر شاملو، بررسی خواهیم کرد و در پی پاسخ به این سوال هستیم که آیا با تغییر شعر این شاعر از سبک نیمایی به شعر سپید، وجه غالب شعر او نیز دستخوش تغییر شده است یا خیر با بررسی برخی اشعار شاملو دریافتیم که وجه غالب اشعار نیمایی او استعاره است، چرا که این اشعار از وزن و قافیه (تشابه در سطح آوایی) و نیز رابطه مشابهت (استعاره) در محور جانشینی سطح واژگانی و نحوی برخوردارند. از سوی دیگر وجه غالب اشعار سپید وی، مجاز است؛ چرا که شاعر در آنها با دور شدن از تشابه آوایی، بر اساس اصل مجاورت در محور همنشینی زبان و نیز نزدیکی مدلول ها به مصداق هایشان به گسترش نظام زبانی شعر خود می پردازد و از این رو به زبان غیر ادبی نزدیک تر است.

قطب های استعاری و مجازی زبان وجه غالب، رومن یاکوبسون، احمد شاملو، شعر سپید