پریسا بازدار اردبیلی - مربی، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، تهران، ایران
هادی گنجی زهرایی - مربی، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، تهران، ایران
پیمان پژمان زاده - دانش آموخته کارشناسی ارشد، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، وزارت راه و شهرسازی، تهران، ایران

بخش حمل و نقل ریلی به عنوان یکی از شیوه های حمل و نقل انبوه در کنار امتیازات ارزنده ای مانند صرفه جویی های اقتصادی در مصرف سوخت، کاهش آلودگی هوا و نزدیک شدن به استانداردهای محیطی اهمیت این بخش از حمل و نقل را فزونی داده و تداوم و توسعه بخش حمل و نقل ریلی را در کشور به دنبال داشته است و بهره برداری درست و به موقع از این بخش و همچنین انجام سرمایه گذاری لازم می تواند در موقعیت ترانزیتی بخش حمل و نقل ریلی کشور موثر باشد. هدف اصلی این مفاله به کارگیری تکنیک های اقتصادسنجی پنل دیتا در بررسی تقاضای ترانزیت در بخش حمل و نقل ریلی ایران و تخمین تابع تقاضا با استفاده از مدل جاذبه می باشد. در مدل برآورد شده، پنج متغیر: 1- میزان کالای ترانزیت حمل شده در بخش حمل و نقل ریلی کشور، 2- نرخ تعرفه ترانزیت در بخش حمل و نقل ریلی، 3- زمان حمل کالای ترانزیتی در بخش حمل و نقل ریلی، 4- تولید ناخالص داخلی کشورهای روسیه، هند، ترکیه، قزاقستان و ترکمنستان و ازبکستان، 5- فاصله ی جغرافیایی بین کشورهای روسیه، هند، ترکیه، قزاقستان و ترکمنستان و ازبکستان و ایران در نظر گرفته شده است. همچنین در این مقاله چگونگی آثار شوک های متغیرهای میزان کالای ترانزیت حمل شده در بخش حمل و نقل ریلی، نرخ تعرفه، زمان حمل، GDP کشورهای مورد بررسی و فاصله جغرافیایی میان این کشورها طول زمان بررسی شده است. نتایج حاصل از تخمین نشان می دهد که متغیر نرخ تعرفه از لحاظ آماری معنادار و ضریب آن 0/27 می باشد. همچنین متغیر زمان نیز با ضریب 1/27 معنادار شده است. هر دوی این متغیرهای نتایج طبق انتظار داشته و بیان می کنند با افزایش یک درصد در نرخ تعرفه و زمان حمل، میزان تقاضای ترانزیت در بخش حمل و نقل ریلی کشور 0/27 و 1/27 درصد کاهش می یابد. رابطه ی مستقیم ومعناداری با ضریب 0/24 بین تولید ناخالص داخلی کشورهای روسیه، هند، ترکیه، قزاقستان و ترکمنستان و ازبکستان و تقاضای ترانزیت در بخش حمل و نقل ریلی کشور وجود دارد. همچنین نتایج متغیر فاصله جغرافیایی بیان می کند که رابطه منفی و معناداری با ضریب 15/73- بین فاصله جغرافیایی کشورهای مورد بررسی و تقاضای ترانزیت در بخش حمل و نقل ریلی کشور وجود دارد.

ترانزیت، حمل و نقل ریلی، مدل جاذبه، پنل دیتا