ادریس راموز - دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی پژوهشگاه حوزه و دانشگاه
احمدعلی قانع - دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه امام صادق (ع)

امروزه مفهوم فرهنگ به عنوان قید مضاعف در رشته های گوناگون علوم انسانی از جمله فلسفه، جامعه شناسی، انسان شناسی، روان شناسی، نشانه شناسی و سیاست گذاری به کار می رود. در همین راستا به کارگیری مفهوم فرهنگ در این رویکردها و خاصتا با نگاه علوم انسانی اسلامی، ایجاب می کند، روشی اتخاذ گردد تا بتواند عالوه بر فهم دقیق در حوزه اندیشه انسانی، قادر به پی جویی در متون دینی نیز باشد، فهم و شناخت مفاهیم شکل گرفته در فضای علوم انسانی و شناخت رویکرد و نظرگاه متون دینی نسبت به مفاهیم موجود و فهم روابط میان مفاهیم از اهمیت بالایی برخوردار است، از این رو هدف اصلی مقاله تبیین روش پی جویی مفاهیم مدرن علوم انسانی اجتماعی در متون دینی است، از این حیث نوشتار حاضر به عنوان مطالعه موردی به مطالعه و واکاوی مفهوم فرهنگ به عنوان مفهومی مدرن در متن قرآن کریم پرداخته است، همچنین از اهداف دیگر این مقاله، می توان به فهم و شناخت مفهوم است به عنوان یکی از مفاهیم قرآنی که با مفهوم فرهنگ دارای اشتراکاتی است، اشاره کرد که در مقاله به تبیین و تحلیل این رابطه پرداخته شده است. لذا این منطق گامی مهم در راستای بومی سازی علوم انسانی از طریق پی جویی مفاهیم مدرن در متون دینی به شمار خواهد آمد. در همین راستا؛ فرآیند و مراحل نوشتار حاضر از حیث روشی و محتوایی به منظور نیل به هدف اصلی، بدین گونه می باشد: گام اول: استفاده از روش تاریخ انگاره در واکاوی مفهوم فرهنگی به منظور شناخت فرآیند تغییر و تحولات و مولفه های این مفهوم. گام دوم: پی جویی مولفه های استخراج شده در متن قرآن کریم با استفاده از روش معناشناسی سنتی (کتب لغات) و مواجه با مفهوم است. گام سوم: معناشناسی ساختاری مفهوم امت به منظور دستیابی به مولفه های اصلی و نظام معنایی مفهوم امت. گام چهارم: تبیین و تحلیل رابطه میان مفهوم امت با مفهوم فرهنگ.

مفهوم فرهنگ، مفهوم امت، روش تاریخ انگاره، معناشناسی ساختاری، حوزه معنایی