ابراهیم فیاض - استادیار دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران
محسن بدره - کارشناس ارشد معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، دانشگاه امام صادق (ع)

نظریه ها و علوم اجتماعی و انسانی بی رطف نیستند و بلا مطالعه آن ها و کاوش مبناهای مختلف ماقبل نظری که بر آن استوارند، می توان به فراظنیره های آن ها پی برد. فرانظریه شاکله ای مشتمل بر مولفه های فرانظری است که همان پیش فرض های ماقبل نظری هستند. پیش فرض های فرانظری اغلب پنهان اند و با فرانظریه ورزی و مطالعه نظریه ها که خود منجر به معرفتی درجه دوم می شود، آشکار می شوند. فرانظریه ورزان از پیش فرض های فرانظری مختلفی یاد می کنند که می توان در مجموع آنها را این گونه نام برد: پیش فرض های فراطبیعی، جهان شناختی، منطقی، هستی شناختی، معرفت شناختی، روش شناختی، ارزش شناختی، رویه شناختی، علت شناختی، اخلاقی، و زیبایی شناختی. فرانظریه ورزان همچنین، با توجه به اختلاف میان تظریه پردازن در پیش فرض های مذکور و به طور کلی، با توجه به نحله ها و جهت گیری های فلسفی شاخص و نافذ در علوم، از چند فرانظریه اصلی نام برده اند که می توان آن ها این گونه برشمرد: فرانظریه های اثبات گرایی، پسامدرنیسم، واقع گرایی انتقای، هرمنوتیک و فرانظریه انتقادی. هر فرانظریه، فرانظریه ورزی خاص خود را نیز دارد؛ یعنی درباره جنبه های روشی که برای ساختن و پیدا کردن فرانظریه ها استفاده می شود نیز موضع خاص خود را دارد. این مقاله فرانظریه ورزی را به مثابه راهی به سوی نظریه های دینی در علوم اجتماعی و انسانی از رهگذر یافتن فرانظریه (های) اسلامی این علوم مطرح می کند.

فرانظریه، فلسفه علوم اجتماعی، فلسفه علوم انسانی، فرانظریه اثبات گرا، فرانظریه پسامدرن، فرنظریه واقع گرایی انتقادی، فرانظریه انتقادی، فرانظریه اسلامی