مصطفی خدایاری - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی واحد گرمسار دانشگاه آزاد اسلامی گرمسار ایران
امینه حقیقی پشتیری - دانش آموخته کارشناسی ارشد پیام نور سمنان

میرزا عبدالقادر عظیم آبادی هندوستانی متخلص به بیدل از بزرگترین شاعران پارسی گوی قرن یازدهم است. بیدل رباعیاتش را به هنگام پیری سروده است. وی در سنین بالا برای تکمیل نصاب کلیاتش، به این کار توسل جسته است.از این رو ارزش رباعیات او به پای غزلیاتش نمی رسد و غالبا شالوده رباعیاتش را بر اخلاق عملی بنا نهاده است. رباعیات بیدل جنبه تعلیمی دارد و او از اسلوب خاص رباعی برای بیان عقاید عرفانی و تفهیم مبانی فلسفی خویش بهره جسته است. در رباعیات بیدل می توان به وضوح سایه نگرش عرفانی، اخلاقی- تربیتی، اجتماعی، عاشقانه، اعتقادی- مذهبی و ... را مشاهده نمود مضافا. رباعیات بیدل از عناصر سیال و هنرمندانه وزن رباعی مستفید است. و اما یکی از مهم ترین مضامین در رباعیات بیدل مسیله دنیاست، حیرت از دنیا، شکوه از دنیا، غداری روزگار، بیاعتباری دنیا و ناپایداری زندگی از مسایل مهمی است که بیدل در رباعیاتش به آن پرداخته است. دنیا در جلوه منفی و منفور بیشتر، محمل استعاره، کنایه و مجازهای بسیاری در رباعیات او شده اند. تشبیهات و استعاره های به کار رفته در این باب بسیار ناب و بی بدیل اند. از این رو در مقاله پیش رو، با تمهید مقدمات لازم به عنوان مدخل بحث، دنیا و مضامین نکوهیده آن در رباعیات بیدل، با رهیافتی توصیفی – تحلیلی و روش کتابخانه ای، بررسی و تحلیل شده است. در مسیله نکوهش دنیا، جلوه زاهدانه زیستن و ترک دنیا - به عنوان بارزترین مضامین رباعیات بیدل - دستاورد برجسته این تحقیق است.

بیدل، رباعیات، مضمون پردازی، نکوهش دنیا