مصطفی غریب - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند
سیده فرخنده ناصری - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه بیرجند

جریان تصوف در دوره های گوناگون، به یک شکل و شیوه خاص نبوده و همواره تغییرات و انحرافاتی را به خود دیده است.در این دوره ها، نقادانی نیز بودهاند که ناهنجاریهای تصوف و صوفیان زمان خویش را آشکار میکردند. این نقادان، گاه خود صوفی و گاه غیر صوفی بودند. از جمله منابعی که میتوان این نقدها را در آن مشاهده کرد و به کمک آن تصوف زمانهای گوناگون را بیشتر و بهتر شناخت، آثار صوفیان نقادی است که در خلال ارایه مباحث عملی و نظری تصوف، به نقد تصوف زمان خود نیز همت گماشته اند. در پژوهش حاضر، دو اثر معروف و مشهور در زمینه تصوف، یعنی کشف المحجوب هجویری و مصباح الهدایه عزالدین کاشانی بررسی و از منظر نقد تصوف، مقایسه شده اند. نتایج پژوهش که به شیوه تحلیل محتوا انجام گرفته است، نشان میدهد که هر دو عارف به جامعه روزگار خود توجه داشته اند و نقد طبقات مختلف جامعه از جمله صوفیان از نگاه تیزبین آنها مغفول نمانده است، البته مضامین انتقادی آنها از صوفیان دکان دار و ریاکار در پاره ای موارد مشترک است و در مواردی نیز متفاوت. مجموع این نقدها را میتوان در دو حوزه تصوف عملی و تصوف نظری طبقه بندی کرد. نقد صوفی در مصباح الهدایه نسبت به کشف المحجوب پررنگتر است که این امر شاید بیانگر ناهنجاری های بیشتری است که در بین صوفیه این عصر رواج داشته است. مضامین انتقادی مشترک آنها عمدتا در حوزه تصوف عملی قرار میگیرید و میتوان چنین نتیجه گرفت که این ناهنجاری ها در حوزه عملی تغییر چندانی نکرده است و از قرن پنجم تا هشتم کم و بیش در بین این طبقه رواج داشته است.

نقد تصوف،کشف المحجوب، مصباح الهدایه، علی هجویری، عزالدین محمودکاشانی