محمد فاطمی منش - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه بیرجند.

نظامی از جمله شاعران سبک آذربایجانی است که اگرچه ارتباط چندانی با دربار شاهان نداشت؛ اما نگرشها و ذهنیتهایی که میراث شاعران پیش از او بود، موجبات این را فراهم آورد تا او نیز خواه ناخواه، تحت تاثیر گفتمان درباری و عناصر مرتبط با آن قرار بگیرد؛ به گونه ای که عناصر درباری و صورخیال مخصوص به این نوع گفتمان، در شعر او بسامد قابل توجهی پیدامیکند و تاثیر به سزایی بر شعر او میگذارد. با توجه به همین موضوع، در پژوهش حاضر با اعتقاد به کارآمد بودن مطالعه ی شناختی در فهم و درک بهتر نظام فکری و اندیشگانی نظامی گنجوی، تلاش شده است تا ساختارهای استعاره پردازی، شاکله ها و آن عواملی که باعث ایجاد استعاره های مربوط به اشخاص درباری در ذهن نظامی میشود، نشان داده شود. از همین رو در مسیر پژوهش تلاش شد تا با مطالعه و بررسی دقیق استعاره های شناختی و دو سویهی آنها، نحوه ی داد و ستد بین قلمروهای مورد نظر نمایان شود. مهمترین نتیجه ی این پژوهش این است که ثابت کرد، بخش اعظمی از نظام استعاره پردازی نظامی، مربوط به نظام درباری میشود، گفتمانی که باعث خلق کلان استعاره ها و به تبعیت از آن خرده استعاره های بسیار و همچنین استعاره های ساختارمند، در خمسه نظامی گشته است.

نظامی، خمسه، استعاره های درباری، استعاره ی شناختی.