مریم شعبانزاده - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان
سمیه دریانورد - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه سیستان و بلوچستان

نخستین بارقه ی مفهوم محبت عرفانی را در کلام رابعه عدویه از زنان عارف قرن دوم میتوان یافت. در تفاسیر آیات قرانی مربوط به محبت، پیش از وی مفسران و برخی صوفیان از دوستی و محبت خداوند سخن گفته بودند اما رابعه از ایشان فراتر رفت و با عباراتی پرشور از محبت مومن به خدا سخن گفت. این خود مقدمهای شد که عرفا در قرون بعد به این مفهوم با وسعت نظر بیشتر و با بیان عاشقانه تری بپردازند. بدین ترتیب واژه ی عشق در قرون بعد به جای واژهی محبت نشست. به رغم مخالفتهای بسیاری از فقها مانند قشیری با کاربرد لفظ عشق؛ حلاج، جنید، بایزید بسطامی و احمد غزالی و... از آن استفاده بردند و دوستی خلق و خدا را با زبان رمزی به صورت مناسبات عاشق و معشوق بیان کردند. جستجوی سیر تاریخی تحول معنایی محبت و چگونگی جایگزین شدن واژه ی عشق به جای آن در متون معتبر عرفانی از آغاز تا قرن ششم سوال اساسی و محدوده ی این تحقیق است. بررسی این دگرگونی که ناشی از دیدگاه تازهی عرفا به الهیات و جهان است، می تواند راهگشای پژوهشگران در شناخت بیشتر عرفا و سیراندیشگی آنان باشد.

محبت، عشق، عرفان، رابعه، بایزید، حلاج