سیده فاطمه موسوی نیا - دانش آموخته دکترای معماری، مشهد، ایران.

در مطالعات مرتبط با معماری و شهرسازی، طیف گسترده ای از روش های کمی و کیفی، درخصوص مطالعه و فهم روابط بین پیکره بندی فضایی و شیوه ادراک مردم از فضا وجود دارند که روش های تحلیل بصری از جمله متداول-ترین آنها محسوب می شوند. در بسیاری از پژوهش ها که بدنبال فهم و تشریح پیکره بندی فضایی و یا جنبه های کمی محیط هستند، تنوع و تعدد روش ها و شاخصه های تحلیل بصری، موجب سردرگمی و گاها پیچیدگی و دشواری تصمیم گیری می شود. بدین ترتیب، شناخت دقیق تر زمینه موضوع، ضروری بنظر می رسد. هرچند دیدگاه های کمی به تنهایی جامع نیستند، اما می توانند ابزار و تکنیک های تجزیه و تحلیل کاربست پذیری را ارایه دهند که قابل توسعه و آزمون در تحقیقات تجربی خواهند بود. از سوی دیگر، با مطرح شدن توسعه پایدار و سیاست متراکم سازی به عنوان راهکاری مناسب درجهت نیل به آن، مفهوم تراکم ادراک شده به عنوان معیاری پیشنهادی، برای دستیابی به شرایط مطلوب در محیط های متراکم، مطرح گردیده است. این پژوهش، با هدف شرح و دسته بندی روش های تحلیل بصری و مقایسه شاخص های مرتبط با آنها، بدنبال دستیابی به بهترین معیار در مطالعه پیکره بندی فضایی در رابطه با بعد فضایی تراکم ادراک شده در محیط های مسکونی است. با انتخاب سه محدوده (با تراکم خالص مسکونی مشابه) در شهر مشهد، تنظیم پرسش نامه و بکارگیری نرم افزارهای متداول در روش های تحلیل بصری، داده های پژوهش جمع آوری شده اند. تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS نشان داد، شاخصه های مبتنی بر سه بعد (بطور مشخص، میزان فاصله فضاییSOI)، در مقایسه با شاخصه های روش های تحلیل بصری دوبعدی، در مطالعه بعد فضایی تراکم ادراک شده، کارآمدتر هستند و همبستگی معناداری با میزان تراکم ادراک شده ساکنان، در مقایسه با شاخصههای مبتنی بر دوبعد (شاخص های منتج از نمودار تحلیل بصری، نظیر اتصال و همپیوندی) دارند.

محیط های مسکونی، پیکره بندی فضایی، روش های تحلیل بصری دو بعدی، نمودار تحلیل بصریVGA، روش های تحلیل بصری سه بعدی، تراکم ادراک شده