مصطفی اکبری مطلق - پژوهشگر و مدرس شهرسازی،

طی قرون و اعصار معماری و شهرسازی ایرانی تحت تاثیر دین مبین اسلام از جایگاه ویژه ای برخوردار گشته است، به طوری که تجلی انوار حق در عالم هستی و کاینات توسط هنرمندان ایرانی مسلمان در قالب های معمارانه جلوه گر شده است. معماران ایرانی با نیت نزدیکی به پروردگار همواره کوشیده اند تا ضمن ارایه فضایی باهویت، روح معنویت را در بناهای خود نشان دهند و در تک تک اجزای آن مظاهر الهی را به نمایش بگذارند تا بر این اساس زیباترین و جاودانه ترین شاهکارهای هنری را در مرکز عبادی اسلام یعنی مسجد و زیارتگاه های مذهبی تجلی بخشند. اگر به ریشه های این تلاش بنگریم به این اصل می رسیم که یکی از جنبه های ارجمند روان آدمی نیایش است، که به معنای طلب و درخواست از ذات بی نیاز بوده و به طور ویژه یکی از وجوه تمایز انسان با دیگر جانداران است. پژوهش حاضر به بررسی تاثیر اسلام بر معماری و شهرسازی پرداخته و مهم ترین بنای آن را که همانا مسجد است به عنوان کانون عبادی مسلمانان مورد تعمق قرار می دهد. روش تحقیق حاضر از نوع توصیفی- تحلیلی و علی-قیاسی است که با بررسی ادبیات موضوع و نمونه های مختلف در عرصه معماری و شهرسازی اسلامی تلاش شد تا اصول زیبایی شناسانه و روان شناختی محیط، کارکردها و عملکردها، در این والاترین مظهر کالبدی جامعه مسلمانان موردمطالعه قرار گیرد و ضمن توجه به دیدگاه های نو در زمینه معماری و شهرسازی اسلامی علی الخصوص در ایران به تحلیل شیوه های برخورد با این مفهوم پرداخته شد و کیفیاتی برای ایجاد فضای بهینه در مقیاس شهر نیز ارایه گردیده است؛ که از رهگذر این مطالعه نتایج ارزشمندی در رابطه با ساخت امروزین شهر، ازجمله لزوم توجه و بازنگری در سلسله مراتب، محرمیت و ... حاصل گردید و مسیر برای ادامه پژوهش گشوده شد.

معماری مسجد، زیبایی شناسی، روانشناسی محیط، شهرسازی ایرانی-اسلامی