شهریار شکرپور - استادیار و عضو هیات علمی دانشکده ی هنرهای اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز. آذربایجان شرقی
مژده عبدالهی - دانشجوی کارشناسی ارشد هنرهای اسلامی- سفال، دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز، دانشکده هنراسلامی، آذربایجان شرقی، تبریز، ایران
فاطمه غفوری فر - دانش آموخته کارشناسی ارشد هنراسلامی-نگارگری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز. دانشکده ی هنرهای اسلامی،آذربایجان شرقی

هنرسفالگری قرن سوم و چهارم ه.ق در زمینه ی لعاب دهی و تزیینات نقوش ازجایگاه والایی برخوردار بوده و دگردیسی شگرفی را پدید آورده است. نیشابور از مهم ترین مراکز تزیینات و نقوش متنوع سفالگری می باشد که از جمله تزیینات آن، نقوش پرندگان است. نقش بندی پرندگان در آثار سفالی، اغلب بر روی ظروف کاربردی ترسیم شده اند. به کارگیری نقش پرنده در آثار هنری به خصوص سفالگری را می توان حلقه ی رابطی میان هنر و ادبیات در دوران اسلامی- ایرانی دانست. لذا بهره-گیری از این نقوش نشانگر طرزفکر، اعتقادات و نگرش مردمان آن دوره بوده است. از متون ادبی بسیار نفیس در ایران می توان از منطق الطیر عطار نیشابوری نام برد که یکی از منظومه های غنی می باشد و در قالب مثنوی سروده شده است. نسخه ی مذکور از پرندگانی همچون هدهد و غیره یاد می کند که از مثنوی های تمثیلی عرفان اسلامی به شمار می آید. بر همین اساس پرندگان نیز در عرفان و اسطوره های ایرانی از منزلت شاخصی برخوردار ند. لذاپژوهش حاضر ضمن شناسایی نوع پرندگان و ترکیب بصری آن ها در سفالینه های نیشابور و منطق الطیر به بررسی تطبیقی مفاهیم و مضامین نمادین پرندگان در هر دو اثر مذکور می پردازد. این مقاله دو پرسش اساسی را پاسخ می دهد:چه نوع پرندگانی با چه نوع ترکیبی و در سفالینه های نیشابور و منطق الطیر جلوه نمایی می کنند و کدام پرندگانی در این آثار مشترک هستند، چه نقاط اشتراک و افتراقی در مفاهیم و مضامینی پرندگان هر دو اثر وجود دارد. این پژوهش به صورت توصیفی- تحلیل محتوایی و با متود تطبیقی بررسی شده و ابزار گردآوری اطلاعات نیز با استفاده از شیوه ی کتابخانه ای می باشد. نتایج حاصله از این پژوهش نمایانگر این است: پرندگانی همچون هدهد، بلبل، طوطی، بوتیمار، قرقاوول وغیره پرندگانی هستند که در آثار مذکور استفاده شده اند و هفت پرنده ی دیگر در این دو اثر مشترک اند. از طرفی پرندگان نشانی از سیر و سلوک و اتحاد بوده، شخصیتی کمال طلب و قدسی داشته و در حال عروج هستند.

سفالینه های قرن 3و 4، نیشابور، پرندگان، نماد، منطق الطیر عطار