مصطفی عبدلی - دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد
محمدجواد جلایق - دبیر زبان و ادبیات فارسی استان یزد

خانقاه یکی ازمستحسنات صوفیان است و نهادی با کارکردهای گوناگون چون تجمع، اقامت، مراسم آیینی، عبادت و آموزش صوفیان و نیز مهمان پذیری رایگان است. بیشتر این کانون های خانقاهی، از دیدگاه صوفیان، مرکزی بوده است برای امر تعلیم و تربیت اسلامی و تزکیه نفس نیز جایگاهی برای خویشتن شناسی و خدا یابی و خداشناسی. در واقع هدف از نوشتن این مقاله بررسی تطبیقی خانقاه در مصباح الهدایه با عوارف المعارف سهروردی است. ماخذ اصلی مصباح الهدایه، عوارف المعارف است که در آداب سیرو سلوک و اصطلاحات صوفیه و احوال عارفان است. در این دو کتاب تنها اشارات کوتاهی به مبناو اساس شکل گیری خانقاه، اهل خانقاه و خصایص و آداب و رسوم و فواید آن شده است، که کاشانی بیشترعینا همان مطالب را آورده و در برخی موارد آن را بسط و گسترش داده است و نثرش فصیح تر است. مبنا و اصل خانقاه و رباط آن بوده که مسلمانان برای دفع دشمنان و خصمان می ساختند و اسبان با قوت و فربه نزد خویش می بستند تا اگر دشمن ناگهان شبیخون زد، بتوانند دشمن را دفع کنند و نیز خانقاه، خانه و منزل فقرا است و هرکس از سفر بر می گشته به آنجا وارد می شده و وضو می گرفته و دو رکعت نماز می خوانده است. اولین خانقاه در قرن چهارم، در رملهی شام به دست یکی از امرای مسیحی ساخته شد. اما به وجودآمدن خانقاه به صورت رسمی آن به دست ابوسعید ابوالخیر شکل گرفت و او برای خانقاه آداب و رسوم خاصی وضع کرد، رشد و گسترش آن در قرن هفتم و هشتم و افول آن در قرن های یازدهم و سیزدهم است.

خانقاه، تطبیقی، مصباح الهدایه، عوارف المعارف، صوفیان