سهراب یزدانی - دانشیار گروه تاریخ، دانشگاه خوارزمی
سوده ابراهیم زاده گرجی - دانشجوی دکتری تاریخ، دانشگاه خوارزمی

یکی از پدیده های اجتماعی مهم ایران در اواخر سده نوزدهم و اوایل سده بیستم مهاجرت نیروی کار به جنوب امپراتوری روسیه، به ویژه باکو و مناطق پیرامونی آن بود. از سال های آغازین سده بیستم موج اعتصابها، درگیریهای قومی و در نهایت انقلاب 1905 روسیه، منطقه قفقاز و باکو را هم درنوردید. این رویدادها بر زندگی هزاران هزار مهاجر ایرانی که در آن مناطق به شغل های مختلف و عمدتا پست، میپرداختند اثرگذار بود. پژوهش با تکیه بر منابع و اسناد مختلف به بررسی تاثیر فعالیت احزاب انقلابی روسیه و قفقاز و اعتصابات فراگیر منطقه بر ایرانیان مقیم باکو می پردازد. نتیجه بیانگر آن است که اگرچه ایرانیان در ابتدا از فعالیتهای صنفی و سیاسی کناره میگرفتند اما به تدریج و به فراخور موقعیت خود، تحت تاثیر روشنفکران آزادیخواه، مطبوعات، احزاب سیاسی و جریانهای انقلابی ناحیه باکو قرار گرفتند. برخی از آنها چون حیدر عمواوغلی، اسداالله غفارزاده و ...به احزاب سیاسی روسی گرایش یافتند و سرانجام گروهی از ایرانیان نخستین حزب سیاسی خود را بهنام فرقه اجتماعیون عامیون پی ریزی کردند.

مهاجرت، ایران، قفقاز، باکو، انقلاب 1905، حزب سوسیال دموکرات، اجتماعیون عامیون