زهیر صیامیان گرجی - استادیار گروه تاریخ، دانشگاه شهید بهشتی
عباس احمدوند - استادیار گروه تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی
فاطمه کارگرجهرمی - کارشناس ارشد تاریخ و تمدن ملل اسلامی، دانشگاه شهید بهشتی

خندیدن کنشی انسانی است که در نظام های اجتماعی و فرهنگی مختلف معنا،مصداق و شکلهای بیانی و عملی متفاوتی دارد. معنای خندیدن درصورت بندی اجتماعی و فرهنگی جامعه اسلامی در قرون میانه در قالب ادبی طنز مفهوم پردازی شده و سبک بیانی معینی یافت. بررسی مبانی و تحول این نظام معنایی در فرهنگ ادبی طنز می تواند سبب شناسایی وضعیت اجتماعی- فرهنگی جامعه اسلامی شود. از اینرو روند ساختیابی و نظاممند شدن مفاهیم، معانی، موضوعات و مصداق های نوع ادبی طنز در زمینه تاریخ فرهنگی-اجتماعی متون تاریخی مساله مقاله است. پرسش اصلی این است که روند شکلیابی نوع ادبی طنز که کنش انسانی،اجتماعی، فرهنگی خندیدن را در بافت تاریخی ایران اسلامی به فرم های مختلف هزل، هجو، مطایبه و طنز وغیره معنادار می ساخت، چگونه بود یافته ها نشان می دهد که نوع ادبی طنز در ادب فارسی، در معنای خاص و جدیدی که بهعنوان شوخطبعی انتقادی فهمیده می شود، در تاریخ ادبیات فارسی نخستین جایگاه معینی نداشت و شامل مجموعه ای از مفاهیم و مصادیق مشابه و بیشتر بینفردی و معطوف به کنش خندیدن یا خنداندن می شد که طی شش قرن، بنا به زمینه تاریخی پیچیده اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه اسلامی در ایران، از حالت میان فردی ودرون گروهی عربی خارج و در معنای شوخ طبعی اجتماعی در جوامع جدید اسلامی چندقومیتی/چندفرهنگی تثبیت شده است.

تاریخ اجتماعی ایران، تاریخ فرهنگی ایران، طنز در ادبیات عربی، طنز در ادبیات فارسی