جمشید جلالی شیجانی - استادیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، تهران، ایران
علی دلشادنداف - کارشناس ارشد ادیان و عرفان تطبیقی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد یادگار امام خمینی (ره) شهرری، تهران،ایران

حسین بن منصور حلاج 309- 244) ق) از چهره های سرشناس تصوف و عرفان اسلامی است که زندگی، اندیشه، و به ویژه کشته شدن وی در تاریخ تصوف پیوسته معرکه آرای متقابل و حتی متناقض بوده است. در گفتار و نوشتار وی بیش از هر موضوع دیگری اندیشه های وحدت وجود با زبان رمز و شطح و بیان سرشار از وجد و سکر نمود دارد تا جایی که می توان انا الحق او را آشکارترین تجلی اندیشه وحدت وجودی وی برشمرد. حلاج بهدلیل اعتقاد نداشتن به علوم ظاهر و کافی ندانستن آن برای وصول به حضرت حق غالبا با علمای قشری موضع انکار و ستیز داشت. اختلاف برخی از این علما با حلاج امری اعتقادی بوده که عمدهترین آن اشاعه تفکر وحدت وجود است که با اصول دین و توحید ذات در تعارض بود. در این مقاله درصددآنیم که با بررسی رویکردهای متفاوت علمای مسلمان درباره افکار و اندیشه های حلاج و مقایسه و تحلیل آرا و اندیشه های موافق و مخالف به بررسی و تحلیل توقیع صادره از جانب امام زمان (عج) به حسین بن روح نوبختی بپردازیم.

انا الحق ، حلاج، علمای مسلمان، توقیع، وحدت وجود، عرفان