سیدعلی مجابی - استادیار دانشکده هنر، معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد
زهرا فنایی - مربی دانشکده هنر، معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد
مریم فیض اللهی - کارشناسی ارشد برنامه ریزی توریسم دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد

بررسی مشخصات طرح و نقش قالی ایران به ویژه در مناطقی از جغرافیای بافت آن که طرح به صورت ذهنی بافته می شود، یکی از مهمترین امور تحقیقاتی در حوزه فرش کشور است. با دسته بندی، بازسازی و تعیین نسبت های به کار رفته در این طرح های ذهنی که طی سالیان متمادی، نسل به نسل از مادر به فرزند منتقل شده است می توان به شناخت، حفظ و برنامه ریزی برای احیای این طرح های اصیل کمک شایانی نمود. یکی از این دسته فرش ها، قالی ذهنی بافت ویست است که در حوزه مرکزی اصفهان و جنوب غربی خوانسار توسط عشایر کوچ نشینی از همدان بافته می شود که 600 سال پیش از این در روستای ویست امروزی دست از کوچ نشینی برداشته و زندگی روستایی پیشه کرده اند. فرم و قالب طرح قالی ذهنی بافت ویست یکسان و مشخص بوده و سالیان سال است که از هر فرش به فرش دیگر با تغییراتی بسیار مختصر و با ترکیبی همسان بافته می شود. در این تحقیق 50 نمونه از قالی های با متراژ بیش از 6 متر مربع ویست که کلیه عناصر تشکیل دهنده طرح آن موجود بوده و قدمتی بیش از 100 سال داشت توسط کارشناسان محلی در روستای ویست و روستاهای اطراف آن انتخاب گردید و بزرگ ترین ابعاد طولی و عرضی هر یک از عناصر طرح آن اندازه گیری شد. سپس با استفاده از نرم افزارهای عددی گمانه های مختلف بین نسبت های ابعادی به عنوان سامانه های طراحی در سامان بندی قالی ویست استخراج شد و مورد قضاوت قرار گرفت. بر این اساس مشخص شد که 16 سامانه تک بعدی است که به صورت ذهنی و کاملا دقیق در بافت قالی توسط بافنده بدون کمک هر گونه نقشه ای رعایت می شده است. همچنین بافنده ذهنی بافت قالی ویست در هنگام بافت و به صورت ذهنی برای 5 نسبت مشخص بین عناصر طرح ویست محدوده ای را متناسب با سایر اجزاء رعایت می کرده است. این بررسی ها نشان داد که گمانه دیگر محققان در خصوص وجود نسبت و سامانه ای مشخص بین عناصر طرح قالی های ذهنی بافت ویست صحیح نیست. اگر چه این احتمال وجود دارد که با تعیین نسبت های دو بعدی بین عناصر طرح بتوان به آشکار شدن جایگاه این سامانه ها نیز کمک نمود. نسبت های به دست آمده برای سامان بندی قالی های ویست در این تحقیق به صورت دسته بندی شده و به تفکیک ارایه گردیده است

قالی،ویست،ذهنی بافی،سامان بندی