احد نژادابراهیمی - دکتری معماری؛ دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز
الناز اسدی - دانشجوی کارشناسی ارشد مهندسی معماری اسالمی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز،

گرایش انسان به شناخت نجوم و گردش ستارگان و عواقب چرخش ها به ظهور انسان هوشمند بر می گردد. علم نجوم در ایران مانند دیگر نقاط جهان سابقه ای طولانی دارد. با گسترش اسلام زمینه دستیابی به اطلاعات نجومی سایر اقوام برای مسلمان فراهم آمد. در مبانی دین اسلام تشویق به تعلم، تفکر و طرح مسایل نجومی، همراه با استخراج برخی از مسایل ضروری دین به وسیله افلاک سبب شد علم نجوم به یکی از اثرگذار ترین پدیده های علمی دوران باستان تبدیل شود. گذشتگان به دنبال برقرار نمودن پیوند میان نمودهای آسمان و جنبه های معنوی و یزدانی بودنددر. ابتدا صرفا با مشخص کردن محل هایی به نام رصدگاه به این نیاز پاسخ گفتند ولی با گذشت زمان به جایی ثابت برای مشاهده آسمان و کارهای نجومی نیاز داشتند و ساختمان رصدخانه به مقتضای زمان ساخته شدند. از آن جایی که معماری بناها از گذشته تا کنون مبتنی بر هندسه طرح ریزی می شده و در دنیای سنت از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است، هندسه به عنوان بنیاد مشترک هنر و معماری اسلامی در ساخت ابنیه مبدل گشته است. هدف این پژوهش، بررسی تاثیر هندسه بر روی معماری بنای رصدخانه ها در ادوار مختلف است و پاسخ گویی به این سوال که شکل هندسی رصدگاه های ایرانیان قبل از اسلام چگونه بوده و بعد از اسلام چه تغییری داشته اند این تحقیق از نوع بنیادی نظری بر مبنای شیوه توصیفی تحلیلی است و از منابع کتابخانه ای برای دریافت تفاوت ها در آن استفاده شده است. در نتیجه در یافته می شود که هندسه موثر بر معماری رصدخانه ها هندسه گردش افالک و آسمان است و در نمونه های بررسی شده در این تحقیق، قبل از اسلام رصدخانه ها با پلان مربع و فرم مکعب مستطیل و بعد از اسلام با پلان دایره و فرم استوانه ای ساخته می شدند.

علم نجوم، هندسه، کالبد معماری رصدخانه، قبل از اسلام، دوره اسلامی