ولی بهاروند - استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه شهید چمران اهواز

سخن همیشه بر پایه قواعد معمولی و شناخته شده زبان بیان نمی شود. گاه قواعد زبان فرو می ریزد تا سخن نظم دیگر ییابد و بهتر و موثرتر در جان مخاطب نشیند. تلاش برای شکافتن سقف عادت ها و ایجاد افق های تازه در زبان را عدول یا فراهنجاری میگویند. به عبارت دیگر، انحراف از قواعد حاکم بر زبان هنجار وعدم مطابقت و هماهنگی با زبان متعارف، عدول نام دارد.گفتنی است که اگر گریز از هنجار، عالمانه و زیبا رخ دهد،به شکوفایی، بالندگی و پویایی زبان منجرمیشود.در مقابل، چنانچه فراهنجاری به پیچیدگی سخن و معنا منجر شود، نه تنها ارزش هنری ندارد، بلکه خواننده را نیز از خود میراند و مایه دلزدگی او می گردد. نگارنده در این پژوهش که به روش تحلیلی- توصیفی است بر آن است تا قوانین فراهنجاری را در قرآن کاویده و ارزش های معنایی را در پرتو آنها مورد بررسی قرار دهد .قوانینی که به یاری آنها فرایند فراهنجاری تحقق می یابد را می توان به قوانین زبانی حتمی و قطعی و قوانین زبانی احتمالی تقسیم بندی نمود. قوانین زبانی حتمی و قطعی از یک سو تحقق فرایند عدول را در روساخت کلام به صورت حکمی قطعی و یقینی نشان میدهد و از سوی دیگر، بر همسانی دو صیغه در ژرف ساخت سخن تاکید می ورزد. قوانین زبانی احتمالی همانندی دو صیغه را در ژرف ساخت و ناهمگونی آنها را در روساخت حتمی نمی دانند، بلکه چنین حالتی را امری احتمالی فرض می کنند.از مهمترین قوانین زبانی احتمالی، قانون عطف قانون، جوار یا اتباع قانون، تشابه اعرابی و نقشی، قانون تقابل و رویارویی، قانون معادله و قانون تفصیل را می توان نام برد. این پژوهش نشان می دهد که در برخی از فراهنجاری های قرآنی، انگیزه لفظی و در برخی دیگر انگیزه معنایی نقش مهم و برجسته ای دارد.. همچنین نشان می دهد که بیان قرآن آکنده از تامل و اندیشه است و الفاظ آن در اوج فصاحت و بلاغت برگزیده شده اند.. از این رو، دلالت معنایی، جایگاه ویژهای در فراهنجاری های قرآنی دارد..

فراهنجاری، قوانین،زبان عربی، قرآن