الهام میرکمالی - عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور تهران
سمیه نوری نژاد - عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور تهران

امروزه حفظ محیط زیست به عنوان یکی از مهمترین مسایل روز جهان شناخته شده است. فاجعه زیست محیطی نه تنها آرامش و امنیت را از زندگی انسان می رباید بلکه سلامتی و هستی را تهدید می کند، بسیاری از صاحب نظران اعتقاد دارند یکی از راه ها برای حفاظت از محیط زیست، ایجاد فرهنگ زیست محیطی در جامعه است و یکی از راههای اشاعه ی فرهنگ زیست محیطی می تواند از طریق هنر صورت گیرد. هدف پژوهش حاضر، بررسی جلو ه های بصری نگاره محیط زیست، انسان و طبیعت محمود فرشچیان به شیوه آیکونولوژی می باشد. محمود فرشچیان این نگاره را به پیشنهاد معصومه ابتکار، رییس سازمان حفاظت محیط زیست خلق کرده است. آیکونولوژی امروزه به عنوان یکی از رویکردهای معتبر حوزه های تحلیلی در شناخت و تفسیر آثار هنری بکار می رود. یکی از مسایل موجود در خوانش آثار نگارگری تحلیل نظام مند مفاهیم و معناهای اثر است. این نوع خوانش در کنار تحلیل های صوری می تواند به شناخت ارزش های نگارگری ایران کمک بزرگی کند. از همین رو، در مکاتب مختلف، روش هایی در خوانش محتوایی اثر به صورت بنیادی پرورش یافته است و برخی از آنها در خوانش نگارگری ایران توسعه یافته اند. یکی از این روش های نو آیکونولوژی است که قابلیت فراوانی در تحلیل نظام مند ابعاد مغفول اثر دارد. این پژوهش با هدف خوانش زمینه گرایانه محتوای متون نگارگری، و نیز با هدف توسعه خوانش آیکونولوژی در نقد نگارگری ایران، انجام شده است. این روش پویا و همه جانبه نگر، در نیل به معنا و محتوای آثار هنری به ویژه نگارگری ایرانی که فراتر از زیبایی بصری دارای نظام پیچیده و گسترده ای از ظرایف ارزش های اخلاقی، عرفانی، اجتماعی و روانشناسی بوده، شایان توجه است. از آنجا که این روش نقد براساس اطلاعات اجتماعی، تاریخی، پیش متن های اثر و نمادشناسی دوره خلق اثر صورت می گیرد، در مرحله اول پژوهش از طریق مطالعات اسنادی گردآوری اطلاعات شده است، سپس طی سه مرحله روش آیکونولوژی پانوفسکی که شامل توصیف پیش آیکونوگرافی، تحلیل آیکونوگرافی و تفسیر آیکونوگرافیک یا آیکونولوژی می باشد، واکاوی شده اند. آنچه در تحلیل آیکونولوژی این نگاره شاخص تر می باشد استفاده ماهرانه از نقوش نمادین اژده ها، پرندگان، زنان، آب و رنگ نقره ای آن می باشد. حرکت و القای چرخش از پاکی به سمت ناپاکی و از سمت روشن تصویر به سمت رنگ خاکستری اشاره زیرکانه هنرمند به وضعیت محیط زیست می باشد.

آیکونوگرافی، آیکونولوژی، محیط زیست، نگارگری، محمود فرشچیان