لیلا خلیلی - استادیار گروه علم اطلاعات و دانش شناسی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان

دسترسی به اطلاعات از مهم ترین حقوق انسانی است. دسترسی به اطلاعات باعث مشارکت فعال فرد در جامعه و آگاهی از حقوق خود میشود. جامعه ای که اطلاع رسانی در آن ضعیف است یا محدود به گروه های خاصی است، در بلندمدت به جامعه ای غیر دموکراتیک تبدیل می شود (جولیا تودارو، 2005 نقلشده در اشرفی ریزی و کاظم پور، .(1388 با توجه به انتشار منشور حقوق شهروندی در نوزده آذرماه سال 1395 و ذکر دسترسی به اطلاعات بعنوان یکی از مهمترین حقوق شهروندی (منشور حقوق شهروندی، فصل دوم)، این سوال پیش می آید که آیا معلولان در کتابخانه ها از امکانات برابر در دسترسی و استفاده از اطلاعات برخوردار هستند یا خیر معلولان بزرگترین اقلیت در دنیا هستند. گزارش سازمان جهانی سلامت و بانک جهانی در سال 2011 حاکی از آن بود که 15 درصد یعنی 785 میلیون معلول در دنیا وجود دارد (بانو، اختر و آنجوم،.(2013 1 تعداد تقریبی معلولان در ایران 12 تا 13 میلیون نفر است که شامل معلولان جنگ تحمیلی، نارسایی های ذهنی، جسمی و حسی است (دیانی، .(1391 با افزایش تعداد افرادی که ناتوانیهای جسمی، روحی و عاطفی دارند و ضرورت ارایه خدمات اجتماعی به این افراد، کتابخانه ها با کاربرانی که نیازهای خاص دارند مواجه شده اند. این در حالی است که بسیاری از کتابخانه ها و کارکنان آن آمادگی لازم برای ارایه خدمت به این گروه را ندارند (زیپکووتز،.(1990 همچنین عدم وجود برنامه ای مشخص برای معلولان در کتابخانه های عمومی، می تواند حاکی از بی اطلاعی مسئولان از اهداف، برنامه و اقدامات انجام شده برای معلولان در این کتابخانه ها باشد یا حاکی از این واقعیت که بین اهداف ارایه شده در اسناد رسمی و آنچه در عمل اتفاق میافتد، فاصله و تفاوت زیادی وجود دارد (دیانی، .(1391مرور ادبیات پژوهش وضعیت کتابخانه ها را در ارایه خدمات به معلولان روشن تر می کند. زندیان، بیات بداقی و فرخی (1390) در بررسی میزان انطباق ساختمان و تجهیزات کتابخانه و مراکز اطلاع رسانی عمومی و دانشگاهی شهر زنجان با استانداردهای بین المللی برای معلولین جسمی- حرکتی نشان دادند که ساختمان و تجهیزات این مراکز از نظر دسترسپذیری با وضعیت مطلوب فاصله دارد. یعقوب پورنرگسی (1383) در بررسی وضعیت خدمات و منابع خاص معلولان در 26 کتابخانه عمومی شهر تهران نشان داد که اکثر کتابخانه ها برای تردد معلولان جسمی مناسب نیستند. خدمات ارایه شده به معلولان منحصرا0 در بخش مرجع و امانت و محدود به منابع چاپی است. در هیچکدام از 26 کتابخانه تجهیزات خاصی برای معلولان فراهم نشده بود. اصنافی و میرزایی (1393) در بررسی وضعیت خدمات کتابخانه های عمومی شهر تهران به معلولان با تاکید بر نابینایان نشان دادند که سطح خدمات عمومی کتابخانه های عمومی تهران پایین تر از حد متوسط است. این کتابخانه ها برای ارایه خدمات به افراد ویژه، امکانات محدودی داشتند. برنامه های موجود در زمینه ارایه خدمات برای این گروه ها پایینتر از حد متوسط بود. جولیا تودارو ) 2005 ( در مطالعه وضعیت موجود خدمات کتابخانه به معلولان با اختلال بینایی و معلولان جسمی حرکتی در آرژانتین نشان داد که این کتابخانه ها در موقعیتی نبودند که بتوانند بهترین خدمات را برای کاربران با اختلال بینایی و معلولان جسمی-حرکتی فراهم نمایند. بررسی ادبیات پژوهش حاکی از آن بود که مطالعات محدودی در خصوص وضعیت کتابخانه های عمومی شهر تبریز در ارایه خدمات به معلولان انجام شده است لذا این پژوهش قصد دارد به بررسی وضعیت ساختمان، تجهیزات، منابع و خدمات ارایهشده کتابخانه های عمومی شهر تبریز وابسته به نهاد کتابخانه های عمومی به معلولان با توجه به استاندارد ایفلا برای معلولان بپردازد.

استانداردهای ایفلا برای معلولان ، حقوق شهروندی، تبریز، کتابخانه های عمومی ، معلولان