جهانی شدن آیین دادرسی کیفری کودکان و نوجوانان بزه کاربا نگاهی به قانون آیین دادرسی کیفری 1392

فرایند جهانی شدن در همه عرصه ها اعم از سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و... در حال جریان است و بسیاری مفاهیم با تاکید بر این پدیده، مورد تحلیل و بازشناسی مجدد قرار گرفته اند. حقوق نیز از این قاعده مستثنا نبوده و جهانی شدن حقوق در تمام شاخه های آن -به رغم موانع و محدودیت های موجود- به یک واقعیت تبدیل شده است. اینکه تا چه حد مجموعه واحدی از قواعد حقوقی بر کل جهان حاکم است؛ ممکن است در نتیجه یک اجماع جهانی یا تجویز یک نهاد بین المللی و یا تحولات موازی در کلیه نقاط دنیا باشد. در هر حال، امروزه با فرایند جهانی شدن حقوق در شاخه های مختلف آن، شاهد هم گرایی و نزدیک شدن حقوق کشورها به یکدیگر در دو قالب یکسان سازی و یا هماهنگ سازی قواعد حقوقی هستیم که در حال گسترش است. حقوق کیفری کودکان و نوجوانان که معیار شاخص آن صغر سن (کودکی – نوجوانی) است و عمدتا حاصل مطالعات و تحقیقات جرم شناسی بالینی می باشد، از جمله رشته های تخصصی حقوق کیفری است که شاهد شکل گیری حقوق مشترکی در بستر فرایند جهانی شدن آن هستیم. این حقوق مشترک که در هر دو بعد حقوق کیفری ماهوی و شکلی کودکان و نوجوانان تجلی یافته، نتیجه برنامه ها و فعالیت های مختلف نهادهای بین المللی، منطقه ای و ملی بوده که در اسناد بین المللی و منطقه ای و قوانین کیفری داخلی کشورها قابل مشاهده است. مقررات کیفری شکلی متناسب با وضعیت فردی و اجتماعی کودکان و نوجوانان بزه کار برای ایجاد یک آیین دادرسی کیفری افتراقی از نمودهای بارز این فرایند است. امروزه، اسناد بین المللی و منطقه ای الزام آور یا ارشادی متعددی در این خصوص تصویب شده و کوشیده اند تا الزام ها یا توصیه هایی متناسب با وضعیت کودکان و نوجوانان بزه کار را به کشورهای عضو این اسناد ارایه کنند. بدین ترتیب، این اسناد به عنوان منابع فراملی حقوق کیفری کودکان و نوجوانان کشورهای عضو، موجب نزدیکی و هماهنگی سیاست های تقنینی و قضایی کشورها به یکدیگر گردیده اند. با توجه به الحاق ایران به برخی از این اسناد، بررسی و تحلیل آنها، به منظور بهره برداری های تقنینی، قضایی و اجرایی در ایران ضروری می باشد. از این رو، در این مقاله که از نوع تحلیلی - توصیفی می باشد و در تهیه و گردآوری اطلاعات در آن از منابع کتابخانه ای استفاده شده، کوشش شد تا ضمن شناسایی تحولات صورت گرفته در فرایند جهانی شدن حقوق کیفری کودکان و نوجوانان به ویژه در زمینه حقوق شکلی، میزان انطباق مقررات قانون آیین دادرسی کیفری 1392 را با این تحولات بررسی نماییم. لذا، در دو بخش الف- جهانی شدن ناظر به تشکیلات و ساختار عدالت کیفری کودکان و نوجوانان بزه کار و ب- جهانی شدن ناظر به سازو کارهای تشریفات دادرسی و حقوق دفاعی کودکان و نوجوانان بزه کار، به بررسی و تحلیل مطالب با یک دید انتقادی و کاربردی پرداختیم. یافته های این پژوهش نشان داد از میان شاخصه های جهانی شدن آیین دادرسی کیفری کودکان و نوجوانان بزه کار مواردی نظیر؛ دادسرا و دادگاه اختصاصی اطفال و نوجوانان، پلیس ویژه، قضات متخصص، الزامی شدن حضور مشاور، الزامی شدن تشکیل پرونده شخصیت، حق برخورداری از وکیل، انعطاف پذیر بودن دادرسی و حق تجدیدنظرخواهی در قانون آیین دادرسی کیفری 1392 پیش بینی گردیده است. با این وجود و علیرغم نوآوری ها و تحولات مثبت و همگام با فرایند جهانی شدن آیین دادرسی کیفری کودکان و نوجوانان بزه کار در قانون مذکور، باید اذعان داشت که بسیاری موارد نظیر؛ قضازدایی، تغییر مسیر دادرسی یا توقف آن به نفع کودکان و نوجوانان بزه کار و بسیاری از حقوق دفاعی خاص این گروه سنی، در این قانون شناسایی نشده و با تحولات جهانی شدن این دسته از مقررات همسو و همگام نمی باشد و نیازمند اصلاح قانون در این حوزه هستیم.

کلیدواژه ها:

جهانی شدن ، آیین دادرسی کیفری ، کودکان و نوجوانان بزه کار ، دادرسی افتراقی ، تشکیلات دادرسی ، تشریفات دادرسی