محمود عالم - استادیار فارسی بخش زبان های آسیایی دانشکده مطالعات عربی و آسیایی - دانشگاه انگلیسی زبان های خارجی - حیدرآباد - هند
غلام معین الدین - استادیار فارسی دانشکده مولانا آزاد - کلکته - بنگال غربی- هند

علامه محمد اقبال لاهوری در طول زندگی خود سفرهای بسیاری داشت. پس از این سفرها خارجی در کشورهای دیگر بود و برخی دیگر داخلی در شهرهای مختلف هند بود که یکی از سفرهای داخلی وی، سفر به حیدرآباد دکن بود.علامه اقبال در طول عمر خود دوبار به حیدرآباد سفر کرد. اولین سفر او به این شهر در سال 1٬910 میلادی به مدت پنج روز بود که مهمان مهاراجه کیشان پراساد نخست وزیر نظام حیدرآباد شد. او در این سفر در یک جلسه شعرخوانی شرکت کرد و از آرامگاه خاندان قطب شاهی نیز بازدید کرد. علامه اقبال در بازدید از آرامگاه قطب شاهیان بسیار تحت تاثیر قرار گرفت تاآنجاکه شری به نام گورستان شاهی صعود کرد در آن از جاه، جلال، شکوه و فرهنگ گران بهای گذشته پادشاهان قطب شاهی یاد کرد. اقبال در این شعر از ظهور و سقوط قطب شاهیان تصویری به دست می دهد تا عبرتی برای خوانندگان خود گردد. دومین سفر وی به حیدرآباد در سال 1٬929 میلادی بود. در این سفر در تالار تاون هال که امروز ساختمان مجلس ایالتی است سخنرانی کرد. سخنرانی به پرده ها در کتاب بازسازی اندیشه دینی در اسلام چاپ شد. به سبب سفر خود را به حیدرآباد برنامه ای برای دوستش عطیه بیگم می نویسد. متاسفانه اطلاعات زیادی در خصوص سفرهای اقبال به حیدرآباد در دست نیست. سعی نویسنده در این مقاله بر آن است که سفرهای علامه اقبال لاهوری را به این شهر از جنبه های گوناگون مورد بررسی قرار دهد و در این بررسی مواردی که تاکنون به آن ها پرداخت نشده است را مورد توجه قرار دهد.

اقبال لاهوری، حیدرآباد، هند، قطب شاهیان