محمدتقی زند وکیلی - استادیار زبان و ادبیات عربی - دانشگاه سیستان و بلوچستان
مرضیه قاسمیان - کارشناس ارشد زبان و ادبیات عربی - دانشگاه سیستان و بلوچستان

ادبیات و مخصوصا شعر بازتابی از اوضاع سیاسی، اجتماعی هر دوره تاریخی است. هرچه شایبه جامعه نزدیک تر و با مردم بعصر خویش مانوس تر باشد، نقد و تحلیل اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی آن عصر و در ادبیات منظوم او نمود بیشتری دارد . شعر انتقادی اقبال بیش از هر زمانی، زبان مردم و ترجمان احساسات آنان است. شلر انتقادی که در این دوره شکل می گیرد و معایب و کمبودهای جامعه به حکومت در آن مطرح می شود آرمان ها و انتظارات مردم را بیان می دارد. اقبال بیشتر به مسایلی در حوزه انتقادهای اجتماعی و اخلاقی و پس از آن به انتقاد از نابسامانی های سیاسی عصر خود پرداخته است. در این مقاله با روش تحلیلی - پرسیدی مضامین انتقادی در شعر اقبال مورد بررسی قرار گرفته است. یافته های این پژوهش گویای آن است که علامه اقبال شعر خود را وسیله تربیت نسل مسلمان به انسان واقعی قرار می دهد. او راه نجات مسلمانان را بازگشت به اسلام و خود واقعی انسان می داند و همچنین آموزش علوم و فنون غربی را جهت پیشرفت مسلمانان ضروری و پیروی از فرهنگ غرب را مذموم و ناپسند می شمارد.

اقبال لاهوری، مضامین انتقادی، بیدادگری