محمدعلی دانش صدیق - دانشجوی کارشناسی ارشد هنر، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران مرکز، تهران، ایران

هنر قاجار در شرایطی پا به عرصه گذاشت که پیوند نقاشی ایرانی با گذشته و فضای لطیف و آرمانیاش در حال گسستن بود. در عهد قاجار شالوده ی هنر تصویری ایران دچار تغییرات عظیمی شد. اصول نقاشی غربی جایگزین نگارگری فاخر و درخشان ایرانی گردید و ذهنیت آرمان گرای هنرمند ایرانی جای خود را به فضای تجسم یافته سه بعدی تفکر غربی داد .این روند مکتبی را بنیان نهاد که در زمان اقتدار فتحعلی شاه قاجار به شکوفایی رسید و مکتب قاجار یا مکتب تهران دوره اول شهرت یافت. نقاشی های قاجاری را می توان در سه دسته جای داد: مضامین حماسی و سیاسی، مضامین احساسی و مضامین مذهبی. هنر دینی با قرن ها سابقه در ایران در دوره قاجار جای خویش را به هنر مذهبی میدهد؛ این تغییر بزرگ نه چون همیشه در هنر رسمی و درباری که در هنر عامیانه تجسد مییابد. ایران قاجاریه، نسبت به ادوار پیش از خود، ایران دیگری بود؛ پر از اشتیاق مردم برای دستیابی به زادی، برابری، عدالت و غیره. این اشتیاق در زیر پوست اجتماع، سیاست، اقتصاد، فرهنگ و هنر رسوخ کرد؛ تا قشر عامی در هر عرصه ی به شکل جدی اولینها را تجربه کند. از این رو هنر عامیانه اولین حضور جدی خود را در قالب هنرهای عامیانهی چون نقاشی قهوهخانهای، نقاشی پشتشیشه، نقاشی بقاع متبرکه، آزمود. این تحول دگرگونی نگرش هنرمندان ایرانی را متاثر ساخت و منجر به تغییراتی در مضامین و شیوه های آثار نقاشی گشت. در نتیجه می توان اشاره کرد به تناسب رنگ، لطافت ضربات قلم مو، ترکیب های درخشان، تعادل خطوط، تزیینات بدیع و پیچیده، ترکیب استادانه رنگ ها، مهارت در چهره سازی و پیکر نگاری در مضامین مذهبی را می توان از خصوصیات حیرت انگیز نقاشی این مکتب بر شمرد.

هنر عامیانه، نقش مذهب بر هنر دوران قاجار، نقاشی